Komunikat prasowy

Obserwatorium La Silla ma 50 lat!

Pierwsze obserwatorium ESO obchodzi pół wieku badań astronomicznych

29 marca 2019

Od momentu inauguracji w 1969 roku Obserwatorium La Silla znajdowało się w czołówce badań astronomicznych. Jego zestaw najnowocześniejszych instrumentów pozwolił astronomom na dokonanie przełomowych odkryć i wytyczył ścieżki dla przyszłych generacji teleskopów. Nawet po 50 latach prowadzenia obserwacji teleskopy ESO w La Silla nadal przesuwają granice astronomii odkrywając inne światy i pokazując kosmos w zapierających dech w piersiach detalach.

Budowa Obserwatorium La Silla na szczycie chilijskiej góry Cinchado-North na obrzeżach pustyni Atakama rozpoczęła się w 1965 roku, trzy lata po założeniu ESO [1]. Miejsce wybrano ze względu na dostępność, suchy klimat i świetne warunki obserwacyjne – idealne do budowy wiodącego na świecie obserwatorium astronomicznego.

Obserwacje rozpoczęły się przy pomocy względnie małych teleskopów: 1-m ESO oraz 1,52-m ESO. Liczba i różnorodność teleskopów w La Silla rosła wraz z dojrzewaniem placówki. Obecnie znajduje się tu 13 działających teleskopów – nie tylko z ESO, ale także z innych krajów, uniwersytetów i projektów na świecie. Wśród teleskopów tych są m.in. TRAPPIST–South, Rapid Eye Mount (REM) oraz TAROT do śledzenia błysków gamma.

Nawet 50 lat po inauguracji La Silla pozostaje ważnym ośrodkiem ESO w czołówce badań astronomicznych dostarczając danych dla ponad dwustu publikacji naukowych rocznie. Chociaż obecnie flagowym obserwatorium ESO jest Bardzo Duży Teleskop (Very Large Telescope – VLT) na górze Paranal, to organizacja nadal posiada w La Silla dwa najbardziej produktywne na świecie teleskopy klasy 4 metrów. Pierwszy duży teleskop ESO, tzw. 3,6-metrowy teleskop ESO, jest domem czołowego światowego łowcy planet —  High Accuracy Radial velocity Planet Searcher (HARPS), spektrografu o niedoścignionej precyzji, który odkrył wiele obcych światów.

Drugi teleskop ESO, który ciągle działa w La Silla —3,58-metrowy New Technology Telescope (NTT) — przetarł szlaki w projektowaniu teleskopów i był pierwszym na świecie, który miał komputerowo kontrolowane zwierciadło główne. Ta innowacyjna technologia, zwana optyką aktywną, została opracowana przez ESO i jest obecnie stosowana w większości największych teleskopów na świecie. Oprócz wykonywana szerokiej gamy obserwacji naukowych teleskop ten miał istotną rolę w przygotowaniach do wybudowania VLT.

Oba wspomniane teleskopy zostaną zmodernizowane, aby nadal pozostawały w astronomicznej czołówce. NTT otrzyma wkrótce pionierski instrument SoXS – spektrograf zaprojektowany do śledzenia astronomicznych zjawisk tymczasowych (w języku angielskim tzw. „transients”) i zmiennych odkrytych w ramach fotograficznych przeglądów nieba. 3,6-metrowy teleskop ESO otrzyma z kolei NIRPS, podczerwony instrument do łowów na planety, który będzie komplementarny do imponujących możliwości instrumentu HARPS. Nowe przyrząd, a także nowe teleskopy, takie jak ExTrA i BlackGEM, zapewnią, że Obserwatorium La Silla pozostanie w czołówce badań astronomicznych.

Wiele z „Top 10” odkryć ESO” zostało dokonanych przy pomocy teleskopów z La Silla. Spośród najważniejszych badań naukowych w ostatnich pięciu dekadach warto wspomnieć: odkrycie przyspieszania tempa rozszerzania się Wszechświata – za co w 2011 roku przyznano Nagrodę Nobla w dziedzinie fizyki; odkrycie planety wokół najbliższej gwiazdy względem Słońca; obserwacje pierwszego światła do źródła fal grawitacyjnych; najdokładniejsze ustalenie odległości do pobliskich galaktyk przez projekt Araucaria i odkrycie siedmiu planet wokół ultrachłodnego karła w systemie TRAPPIST-1.

Dwa szczególne astronomiczne wydarzenia zaburzyły rutynową pracę Obserwatorium La Silla i przyciągnęły uwagę całej armady teleskopów na tygodnie: wybuch supernowej SN 1987A oraz zderzenie komety Shoemaker-Levy 9 z Jowiszem. Szczególnie to drugie zdezorganizowało życie w La Silla, z 10 teleskopami obserwującymi Jowisza i konferencjami prasowymi na żywo w Garching i Santiago przekazującymi najnowsze wyniki mediom.

Oprócz przełomów w astronomii, Obserwatorium La Silla odegrało także niezmiernie ważną rolę w rozwoju astronomii w Chile, a chilijscy astronomowie często używali teleskopów w La Silla do swoich badań naukowych. Działanie i nieustanny rozwój aparatury ESO dał także wiele szans chilijskiemu przemysłowi, inżynierom i naukowcom na zaangażowanie. Teleskopy w La Silla służyły także jako miejsce do szkolenia nowego pokolenia europejskich i chilijskich astronomów, na przykład poprzez ESO-NEON Observing Schools, które regularnie odbywają się w La Silla.

Obserwatorium La Silla przetrwało różne wyzwania i odnosiło sukcesy. O ile obserwatorium korzysta z prawie idealnych warunków obserwacyjnych, jest z drugiej strony narażone na ryzyko częstej aktywności tektonicznej. Jak dotąd trzęsienia ziemi nie spowodowały większych problemów, mimo iż czasami La Silla była blisko epicentrum silnych trzęsień ziemi. Obserwatorium mierzy się obecnie z innym zagrożeniem — zanieczyszczeniem świetlnym od pobliskiej Autostrady Panamerykańskiej, które zagraża ciemnemu niebu nad La Silla.

Ponieważ to wybitne obserwatorium świętuje swoją 50. rocznicę, będzie miało wpływ nie tylko na astronomię zawodową, ale także amatorską, poprzez szerokie zainteresowanie ciekawym astronomicznym zjawiskiem: w tym roku z La Silla będzie widoczne całkowite zaćmienie Słońca. Gdy Księżyc zakryje tarczę Słońca, zamieniając dzień w noc w pasie o szerokości ponad 150 km w północnym Chile, setki gości będzie świadkami tego rzadkiego astronomicznego wydarzenia oraz dziedzictwa naukowego La Silla, pierwszego obserwatorium ESO.

Uwagi

[1] “La Silla” — po hiszpańsku “Siodło” — wywodzi się od lokalnych wypalaczy węgla drzewnego. Nadali ją Cinchado-North, górze w kształcie siodła, która stała się miejscem pierwszego obserwatorium ESO.

Więcej informacji

ESO jest wiodącą międzyrządową organizacją astronomiczną w Europie i najbardziej produktywnym obserwatorium astronomicznym na świecie. Ma 16 krajów członkowskich: Austria, Belgia, Czechy, Dania, Finlandia, Francja, Hiszpania, Irlandia, Holandia, Niemcy, Polska, Portugalia, Szwajcaria, Szwecja, Wielka Brytania oraz Włochy, dodatkowo Chile jest kraje gospodarzem, a Australia strategicznym partnerem. ESO prowadzi ambitne programy dotyczące projektowania, konstrukcji i użytkowania silnych naziemnych instrumentów obserwacyjnych, pozwalając astronomom na dokonywanie znaczących odkryć naukowych. ESO odgrywa wiodącą rolę w promowaniu i organizowaniu współpracy w badaniach astronomicznych. ESO zarządza trzema unikalnymi, światowej klasy obserwatoriami w Chile: La Silla, Paranal i Chajnantor. W Paranal ESO posiada teleskop VLT (Very Large Telescope - Bardzo Duży Teleskop), najbardziej zaawansowane na świecie astronomiczne obserwatorium w świetle widzialnym oraz dwa teleskopy do przeglądów. VISTA pracuje w podczerwieni i jest największym na świecie instrumentem do przeglądów nieba, natomiast VLT Survey Telescope to największy teleskop dedykowany przeglądom nieba wyłącznie w zakresie widzialnym. ESO jest głównym partnerem ALMA, największego istniejącego projektu astronomicznego. Z kolei na Cerro Armazones, niedaleko Paranal, ESO buduje 39-metrowy teleskop ELT (Extremely Large Telescope - Ekstremalnie Wielki Teleskop), który stanie się „największym okiem świata na niebo”.

Linki

• Więcej informacji o La Silla
• Zdjęcia La Silla
• Całkowite zaćmienie Słońca 2019 w La Silla
• Artykuł o uderzeniu komety Shoemaker-Levy 9 w czasopiśmie "The Messenger"

Kontakt

Calum Turner
ESO Public Information Officer
Garching bei München, Germany
Tel.: +49 89 3200 6670
E-mail: pio@eso.org

Krzysztof Czart (Kontakt dla mediów Polska)
Sieć Popularyzacji Nauki ESO oraz Urania - Postępy Astronomii
Toruń, Polska
Tel.: +48 513 733 282
E-mail: eson-poland@eso.org

Śledź ESO w mediach społecznościowych