Komunikat prasowy

Pierwsze światło SPECULOOS

Cztery teleskopy przeznaczone do poszukiwania planet nadających się do zamieszkania wokół pobliskich ultrachłodnych gwiazd zaczęły pracę w Obserwatorium Paranal

5 grudnia 2018

Projekt SPECULOOS wykonał swoje pierwsze obserwacje w Obserwatorium Paranal należącym do Europejskiego Obserwatorium Południowego. SPECULOOS skupi się na wykrywaniu planet wielkości Ziemi krążących wokół pobliskich ultrachłodnych gwiazd i brązowych karłów.

SPECULOOS Southern Observatory (SSO) zostało udanie zainstalowane w Obserwatorium Paranal i uzyskało pierwsze inżynieryjne i kalibracyjne obrazy – co jest procesem zwanym pierwszym światłem. Po ukończeniu tej fazy testów nowa sieć teleskopów do łowów na planety rozpocznie obserwacje naukowe na początku stycznia 2019 r.

SSO to kluczowa infrastruktura nowego projektu poszukiwań egzoplanet o nazwie Search for habitable Planets EClipsing ULtra-cOOl Stars (SPECULOOS) [1]. Składa się z czterech teleskopów wyposażonych w 1-metrowe zwierciadła główne. Teleskopy – nazwane Io, Europa, Ganymede i Callisto od czterech księżyców galileuszowych Jowisza — będą  korzystać z nieskazitelnych warunków obserwacyjnych na terenie Paranal, która jest także domem flagowego instrumentu ESO: Bardzo Dużego Teleskopu (VLT). Paranal to miejsce z prawie idealnymi warunkami dla astronomii, z ciemnym niebem i stabilnym, suchym klimatem.

Teleskopy mają doniosłe zadanie — celem SPECULOOS są poszukiwania potencjalnie nadających się do zamieszkania planet rozmiarów Ziemi wokół ultrachłodnych gwiazd lub brązowych karłów, których planetarne populacje nadal się w większości niezbadane. Do tej pory odkryto niewiele egzoplanet krążących wokół tego typu gwiazd, a jeszcze mniej znajduje się w ekosferze. Pomimo iż te słabe gwiazdy są trudne do obserwacji, to są powszechne – stanową około 15% gwiazd w pobliskim Wszechświecie. SPECULOOS ma zbadać 1000 tego typu gwiazd, w tym najbliższe, najjaśniejsze i najmniejsze, w poszukiwaniu planet wielkości Ziemi z warunkami nadającymi się do zamieszkania.

„SPECULOOS daje nam niespotykaną możliwość wykrywania planet typu ziemskiego zaćmiewających niektóre z najmniejszych i najchłodniejszych gwiazd z naszej okolicy” wyjaśnia Michaël Gillon z University of Liège, kierownik naukowy projektu SPECULOOS. „To unikalna sznansa na poznanie szczegółów tych pobliskich światów.”

SPECULOOS będzie poszukiwać egzoplanet korzystając z metody tranzytów [2], tak jak prototypowy teleskop TRAPPIST-South w należącym do ESO Obserwatorium La Silla. Wspomniany instrument działa od 2011 roku i wykrył słynny system planetarny TRAPPIST-1. Gdy planeta przechodzi przed swoją gwiazdą i blokuje część jej światła – co w zasadzie powoduje niewielkie zaćmienie częściowe – efektem jest delikatne, ale wykrywalne pociemnienie gwiazdy. Egzoplanety z mniejszymi gwiazdami macierzystymi blokują większy procent ich światła podczas tranzytu, co czyni te okresowe zaćmienia znacznie łatwiejszymi do detekcji niż w przypadku większych gwiazd.

Z tego powodu jedynie niewielka część egzoplanet wykrytych tą metodą jest wielkości Ziemi lub mniejsza. Jednak niewielki rozmiar docelowych gwiazd SPECULOOS w połączeniu z dużą czułością jego teleskopów pozwoli na detekcję tranzytujących planet wielkości Ziemi znajdujących się w ekosferze. Planety te będą idealnie pasowały do dalszych obserwacji przy pomocy dużych naziemnych lub kosmicznych teleskopów.

„Nasze teleskopy są wyposażone w kamery, które są bardzo czułe w bliskiej podczerwieni” tłumaczy Laetitia Delrez z Cavendish Laboratory, Cambridge, współkierująca zespołem SPECULOOS. „To promieniowanie jest nieco poza możliwościami ludzkiego oka, a jest podstawową emisją od słabych gwiazd, którymi będzie się zajmować SPECULOOS.”

Teleskopy i ich jasno pokolorowane montaże zostały zbudowane przez niemiecką firmę ASTELCO i są chronione przez kopuły wykonane przez włoską fabrykę Gambato. Projekt otrzyma wsparcie od dwóch 60 cm teleskopów TRAPPIST, jednego w Obserwatorium La Silla Observatory, a drugiego w Maroko [3]. W przyszłości projekt obejmie także SPECULOOS Northern Observatory oraz SAINT-Ex, które obecnie są w trakcie budowy na Teneryfie (Hiszpania) i w San Pedro Mártir (Meksyk).

Jest też potencjał dla przyszłej współpracy z Ekstremalnie Wielkim Teleskopem (ELT), który będzie flagowym teleskopem ESO, a aktualnie jest w trakcie budowy na Cerro Armazones. ELT będzie w stanie obserwować w niesamowitych detalach planety wykryte przez SPECULOOS — być może nawet analizować ich atmosfery.

„Te nowe teleskopy pozwolą nam zbadać pobliskie światy podobne do Ziemi dokładniej niż mogliśmy sobie wyobrazić jeszcze dziesięć lat temu” podsumowuje Gillon. „Są to niesamowicie ciekawe czasy dla nauki o egzoplanetach.”

Uwagi

[1] Speculoos (lub speculaas) to rodzaj smacznych korzennych ciastek tradycyjnie wypiekanych w Belgii i innych krajach na dzień Świętego Mikołaja 6 grudnia. Nazwa, ze swoimi słodkimi konotacjami, odzwierciedla belgijskie pochodzenie projektu SPECULOOS. Projekt TRAPPIST także ma podobnego belgijskiego imiennika — został nazwany od piwa Trappist, które w dużej części jest warzone w Belgii.

[2] Metoda tranzytów jest jednym z kilku sposobów odkrywania egzoplanet. Różnorodne instrumenty, w tym należący do ESO łowca planet – spektrograf HARPS w Obserwatorium La Silla, używają metody prędkości radialnych do wykrywania egzoplanet poprzez pomiary zmian w prędkości gwiazdy związanych z orbitującą egzoplanetą.

[3] SSO otrzymało także finansowanie z Europejskie Rady ds. Badań Naukowych w ramach Siódmego Programu Ramowego Unii Europejskiej (grant ERC numer (FP7/2007-2013)/ ERC, umowa numer 336480), od fundacji Simons i MERAC oraz od prywatnych sponsorów.

Więcej informacji

ESO jest wiodącą międzyrządową organizacją astronomiczną w Europie i najbardziej produktywnym obserwatorium astronomicznym na świecie. Ma 16 krajów członkowskich: Austria, Belgia, Czechy, Dania, Finlandia, Francja, Hiszpania, Irlandia, Holandia, Niemcy, Polska, Portugalia, Szwajcaria, Szwecja, Wielka Brytania oraz Włochy, dodatkowo Chile jest kraje gospodarzem, a Australia strategicznym partnerem. ESO prowadzi ambitne programy dotyczące projektowania, konstrukcji i użytkowania silnych naziemnych instrumentów obserwacyjnych, pozwalając astronomom na dokonywanie znaczących odkryć naukowych. ESO odgrywa wiodącą rolę w promowaniu i organizowaniu współpracy w badaniach astronomicznych. ESO zarządza trzema unikalnymi, światowej klasy obserwatoriami w Chile: La Silla, Paranal i Chajnantor. W Paranal ESO posiada teleskop VLT (Very Large Telescope - Bardzo Duży Teleskop), najbardziej zaawansowane na świecie astronomiczne obserwatorium w świetle widzialnym oraz dwa teleskopy do przeglądów. VISTA pracuje w podczerwieni i jest największym na świecie instrumentem do przeglądów nieba, natomiast VLT Survey Telescope to największy teleskop dedykowany przeglądom nieba wyłącznie w zakresie widzialnym. ESO jest głównym partnerem ALMA, największego istniejącego projektu astronomicznego. Z kolei na Cerro Armazones, niedaleko Paranal, ESO buduje 39-metrowy teleskop ELT (Extremely Large Telescope - Ekstremalnie Wielki Teleskop), który stanie się „największym okiem świata na niebo”.

SPECULOOS Southern Observatory (SSO) to project prowadzony przez University of Liège (Belgia), Cavendish Laboratory, Cambridge (Wielka Brytania) oraz King Abdulaziz University (Arabia Saudyjska). Kieruje nim Michaël Gillon, naukowiec przewodzący grupie EXOplanets in Transit: Identification and Characterization  (EXOTIC) w Departmencie Astrofizyki, Geofizyki i Oceanografii na University of Liège. W SSO zaangażowani są także naukowcy uniwersytetów w Bern, Birmingham oraz Warwick. ESO wspiera SSO I zapewnia mu miejsce w Obserwatorium Paranal na chilijskiej pustyni Atakama.

Linki

• Witryna internetowa SPECULOOS

Kontakt

Michaël Gillon
SPECULOOS Principal Investigator
University of Liège, Belgium
Tel.: +32 4366 9743
Tel. kom.: +32 473 346 402
E-mail: michael.gillon@uliege.be

Didier Queloz
SPECULOOS co-Principal Investigator, University of Cambridge
UK
Tel.: +44 7746 010890
E-mail: dq212@cam.ac.uk

Calum Turner
ESO Public Information Officer
Garching bei München, Germany
Tel.: +49 89 3200 6670
Tel. kom.: +49 151 1537 3591
E-mail: pio@eso.org

Krzysztof Czart (Kontakt dla mediów Polska)
Sieć Popularyzacji Nauki ESO oraz Urania - Postępy Astronomii
Toruń, Polska
Tel.: +48 513 733 282
E-mail: eson-poland@eso.org

Śledź ESO w mediach społecznościowych