Komunikat prasowy

Eliptyczna elegancja

8 sierpnia 2018

Zdjęcie wykonane przy pomocy VLT Survey Telescope, najnowocześniejszego 2,6-metrowego teleskopu zaprojektowanego do przeglądów nieba w zakresie światła widzialnego, wypełnia mrowie galaktyk. Cechy całego tego mnóstwa galaktyk pozwalają astronomom na odkrycie najdrobniejszych detali galaktycznych struktur.

O ile Bardzo Duży Teleskop (VLT) potrafi niezwykle szczegółowo obserwować bardzo słabe obiekty astronomiczne, to gdy astronomowie chcą zrozumieć jak wielka jest różnorodność galaktyk, muszą posłużyć się innym rodzajem teleskopu, o znacznie większym polu widzenia. VLT Survey Telescope (VST) jest właśnie tego typu przyrządem. Został zaprojektowany do eksplorowania wielkich obszarów dziewiczego nocnego nieba nad Chile, dając astronomom szczegółowe przeglądy południowej półkuli.

Potężne własności VST do wykonywania tego typu przeglądów skłoniły międzynarodowy zespół astronomów do przeprowadzenia przeglądu VST Early-type GAlaxy Survey (VEGAS) [1], aby zbadać zbiór galaktyk eliptycznych na półkuli południowej [2]. Korzystając z czułego detektora OmegaCAM w sercu VST [3], zespół, którym kierowała Marilena Spavone z INAF-Astronomical Observatory of Capodimonte w Neapolu (Włochy), uzyskał zdjęcie dużej różnorodności galaktyk w rozmaitych środowiskach.

Jedną z tych galaktyk jest NGC 5018, mlecznobiała galaktyka blisko centrum zdjęcia. Na niebie widoczna jest w konstelacji Panny i na pierwszy rzut oka wydaje się tylko rozmytą plamką. Ale przy uważniejszym spojrzeniu można dostrzec cienki strumień gwiazd i gazu — ogon pływowy — rozciągający się na zewnątrz tej galaktyki eliptycznej. Subtelne galaktyczne cechy, takie jak ogony pływowe i strumienie gwiazd są oznakami galaktycznych oddziaływań i dostarczają kluczowych wskazówek dotyczących struktury i dynamiki galaktyk.

Na tej nadzwyczajnej 400-megapikselowej fotografii, oprócz wielu galaktyk eliptycznych (i kilku spiralnych), rozsiana jest kolorowa różnorodność jasnych gwiazd z naszej własnej galaktyki, Drogi Mlecznej. Ci gwiezdni intruzi, jak np. jaskrawo niebieska gwiazda HD 114746 niedaleko centrum zdjęcia, są niechcianymi obiektami na tym astronomicznym portrecie, ale akurat leżą pomiędzy Ziemią, a odległymi galaktykami będącymi przedmiotem niniejszych badań. Mniej widoczne, ale nie mniej fascynujące, są niewyraźne ślady pozostawione przez planetoidy (asteroidy) z naszego Układu Słonecznego. Tuż poniżej NGC 5018 widać słaby ślad od planetoidy 2001 TJ21 (110423) — uchwycony w trakcie kilku udanych obserwacji — który może rozciągać się na całym zdjęciu. Dalej na prawo, inna planetoida — 2000 WU69 (98603) — także pozostawiła swój ślad na tym spektakularnym zdjęciu.

Astronomowie skupili się na zbadaniu delikatnych struktur odległych galaktyk, miliony lat świetlnych od Ziemi, ale w trakcie obserwacji na zdjęciach uchwycili także pobliskie gwiazdy odległe o setki lat świetlnych, a nawet słabe ślady planetoid, do których dystanse to zaledwie minuty świetlne w naszym Układzie Słonecznym. Nawet badając najdalsze krańce Wszechświata, czułość teleskopów ESO i ciemne chilijskie niebo mogą zaoferować zachwycające obserwacje znacznie bliżej naszego domu.

Uwagi

[1] VEGAS to głęboki wielopasmowy przegląd galaktyk wczesnego typu prowadzony przy pomocy VLT Survey Telescope (VST), którym kieruje Enrichetta Iodice z INAF-Astronomical Observatory of Capodimonte w Neapolu (Włochy).

[2] Galaktyki eliptyczne znane są także pod określeniem „galaktyki wczesnego typu”, jednak nie ze względu na swój wiek, a dlatego, że kiedyś uważano, iż ewoluują w kierunku bardziej znanych galaktyk spiralnych (koncepcja ta okazała się błędna). Cechą charakterystyczną galaktyk wczesnych typów jest elipsoidalny kształt i zazwyczaj brak gazu oraz brak aktywnych procesów gwiazdotwórczych. Oszałamiająca różnorodność kształtów i typów galaktyk jest klasyfikowana w formie sekwencji Hubble’a.

[3] OmegaCAM to niezwykle czuł detektor utworzony z 32 pojedynczych CCD, uzyskujących razem zdjęcia obejmujące 256 milionów pikseli – 16 razy więcej niż Advanced Camera for Surveys (ACS) na należącym do ESA/NASA Kosmicznym Teleskopie Hubble’a. OmegaCAM została zaprojektowana i zbudowana przez konsorcjum obejmujące instytuty z Holandii, Niemiec i Włoch, z dużym wkładem od ESO.

Więcej informacji

Wyniki badań opisano w artykule pt. „VEGAS: A VST Early-type GAlaxy Survey. III. Mapping the galaxy structure, interactions and intragroup light in the NGC 5018 group”, Marilena Spavone et al., który ukaże się w Astrophysical Journal.

Skład zespołu badawczego: Marilena Spavone (INAF-Astronomical Observatory of Capodimonte, Neapol, Włochy), Enrichetta Iodice (INAF-Astronomical Observatory of Capodimonte, Neapol, Włochy), Massimo Capaccioli (University of Naples, Neapol, Włochy), Daniela Bettoni (INAF-Astronomical Observatory of Padova, Włochy), Roberto Rampazzo (INAF-Astronomical Observatory of Padova, Włochy), Noah Brosch (The Wise Observatory and School of Physics and Astronomy Tel Aviv University, Izrael), Michele Cantiello (INAF-Astronomical Observatory of Teramo, Włochy), Nicola R. Napolitano (INAF-Astronomical Observatory of Capodimonte, Neapol, Włochy), Luca Limatola (INAF-Astronomical Observatory of Capodimonte, Neapol, Włochy), Aniello Grado (INAF-Astronomical Observatory of Capodimonte, Neapol, Włochy), Pietro Schipani (INAF-Astronomical Observatory of Capodimonte, Neapol, Włochy).

ESO jest wiodącą międzyrządową organizacją astronomiczną w Europie i najbardziej produktywnym obserwatorium astronomicznym na świecie. Ma 15 krajów członkowskich: Austria, Belgia, Czechy, Dania, Finlandia, Francja, Hiszpania, Holandia, Niemcy, Polska, Portugalia, Szwajcaria, Szwecja, Wielka Brytania oraz Włochy, dodatkowo Chile jest kraje gospodarzem, a Australia strategicznym partnerem. ESO prowadzi ambitne programy dotyczące projektowania, konstrukcji i użytkowania silnych naziemnych instrumentów obserwacyjnych, pozwalając astronomom na dokonywanie znaczących odkryć naukowych. ESO odgrywa wiodącą rolę w promowaniu i organizowaniu współpracy w badaniach astronomicznych. ESO zarządza trzema unikalnymi, światowej klasy obserwatoriami w Chile: La Silla, Paranal i Chajnantor. W Paranal ESO posiada teleskop VLT (Very Large Telescope - Bardzo Duży Teleskop), najbardziej zaawansowane na świecie astronomiczne obserwatorium w świetle widzialnym oraz dwa teleskopy do przeglądów. VISTA pracuje w podczerwieni i jest największym na świecie instrumentem do przeglądów nieba, natomiast VLT Survey Telescope to największy teleskop dedykowany przeglądom nieba wyłącznie w zakresie widzialnym. ESO jest głównym partnerem ALMA, największego istniejącego projektu astronomicznego. Z kolei na Cerro Armazones, niedaleko Paranal, ESO buduje 39-metrowy teleskop ELT (Extremely Large Telescope - Ekstremalnie Wielki Teleskop), który stanie się „największym okiem świata na niebo”.

Linki

• Publikacja naukowa
• Zdjęcia teleskopów ESO do przeglądów nieba

Kontakt

Marilena Spavone
INAF – Osservatorio Astronomico di Capodimonte
Napoli, Italy
Tel.: +39 081 5575602
E-mail: marilena.spavone@oacn.inaf.it

Mariya Lyubenova
ESO Outreach Astronomer
Garching bei München, Germany
Tel.: +49 89 3200 6188
E-mail: mlyubeno@eso.org

Calum Turner
ESO Public Information Officer
Garching bei München, Germany
Tel.: +49 89 3200 6670
E-mail: pio@eso.org

Krzysztof Czart (Kontakt dla mediów Polska)
Sieć Popularyzacji Nauki ESO oraz Urania - Postępy Astronomii
Toruń, Polska
Tel.: +48 513 733 282
E-mail: eson-poland@eso.org

Śledź ESO w mediach społecznościowych