Komunikat prasowy

Gwiazda – wampir ujawnia swoje sekrety

7 grudnia 2011

Astronomowie uzyskali najlepsze w historii zdjęcia gwiazdy, która straciła większość swojej materii na rzecz wampirycznego towarzysza. Łącząc światło zebrane przez cztery teleskopy w Obserwatorium ESO Paranal, udało się utworzyć wirtualny teleskop o średnicy 130 metrów i obrazie 50 razy ostrzejszym niż uzyskuje Kosmiczny Teleskop Hubble'a. Nowe wyniki zaskakująco pokazują, że transfer masy z jednej gwiazdy do drugiej w obserwowanym układzie podwójnym jest łagodniejszy niż przypuszczano.

 „Możemy teraz łączyć światło z czterech teleskopów VLTI uzyskiwać superostre obrazy znacznie szybciej niż poprzednio” mówi Nicolas Blind (IPAG, Grenoble, Francja), główny autor artykułu prezentującego wyniki badań, „Zdjęcia są tak ostre, że możemy nie tylko oglądać nawzajem okrążające się gwiazdy, ale także zmierzyć rozmiar większej z nich.”

Astronomowie obserwowali [1] nietypowy system SS Leporis w gwiazdozbiorze Zająca, który składa się z dwóch gwiazd okrążających się nawzajem w ciągu 260 dni. Gwiazdy są odseparowane o dystans niewiele większy niż odległość Ziemia-Słońce, podczas gdy większa i chłodniejsza z gwiazd rozciąga się na jedną czwartą tej odległości – co odpowiada prawie orbicie Merkurego. Z powodu tej bliskości gorący towarzysz „pożarł” już około połowę masy większej gwiazdy.

„Wiedzieliśmy, że ta gwiazda podwójna jest nietypowa i że materia przemieszcza się z jednej gwiazdy na drugą”, mówi współautor Henri Boffin z ESO. „To co odkryliśmy, to fakt, że sposób transferu masy najprawdopodobniej zachodził w zupełnie inny sposób niż wskazywały dotychczasowe modele tego procesu. ‘Ugryzienie’ gwiazdy-wampira jest bardzo delikatne, ale niezmiernie efektywne.”

Nowe obserwacje są wystarczająco ostre, aby pokazać, że olbrzymia gwiazda jest mniejsza niż dotychczas sądzono. W związku z tym znacznie trudniej jest wyjaśnić w jaki sposób czerwony olbrzym utracił materię na rzecz swojego towarzysza. Astronomowie przypuszczają teraz, że zamiast przepływu strumienia materii,  jest ona w jakiś sposób wyrzucana z olbrzyma przez wiatr gwiazdowy i przechwytywana przez gorętszego towarzysza.

„Te obserwacje zademonstrowały nowe możliwości obrazowania za pomocą Interferometru Bardzo Dużego Teleskopu. Przecierają szlaki dla wielu dalszych fascynujących badań oddziałujących ze sobą gwiazd podwójnych” podsumowuje współautor Jean-Philippe Berger.

Uwagi

[1] Obrazy utworzono na podstawie obserwacji wykonanych przez Interferometr Bardzo Dużego Teleskopu (VLTI) w Obserwatorium ESO Paranal, przy użyciu czterech 1,8-metrowych Teleskopów Pomocniczych, zbierając światło w instrumencie o nazwie PIONIER (zob. ann11021)

PIONIER, skonstruowany przez LAOG/IPAG w Grenoble we Francji, jest tymczasowym instrumentem w Obserwatorium Paranal. PIONIER jest finansowany przez Université Joseph Fourier, IPAG, INSU-CNRS (ASHRA-PNPS-PNP) ANR 2G-VLTI oraz ANR Exozodi. IPAG jest częścią Obserwatorium Grenoble (OSUG).

Inżynierowie VLTI muszą kontrolować odległość pokonywaną przez światło z oddalonych od siebie teleskopów z dokładnością około jednej setnej grubości ludzkiego włosa. Gdy światło dociera do instrumentu PIONIER, jest następnie przesyłane do jego serca: niezwykłego układu optycznego, mniejszego niż karta kredytowa, który ostatecznie w bardzo precyzyjny sposób łączy fale świetlne z różnych teleskopów, tak aby mogły interferować ze sobą. W efekcie zdolność rozdzielcza sieci teleskopów oferuje ostrość nie pojedynczego 1,8 metrowego Teleskopu Pomocniczego, a znacznie większego „teleskopu wirtualnego” o średnicy około 130 metrów. Ograniczeniem jest jedynie to jak daleko od siebie można ustawić teleskopy.

Rozdzielczość Kosmicznego Teleskopu Hubble’a to około 50 milisekund łuku, natomiast rozdzielczość uzyskiwana za pomocą VLTI to około jedna milisekunda łuku – co odpowiada obserwowanemu rozmiarowi astronauty na powierzchni Księżyca widzianemu z Ziemi.

Więcej informacji

Wyniki badań przedstawiono w artykule “An incisive look at the symbiotic star SS Leporis — Milli-arcsecond imaging with PIONIER/VLTI”, N. Blind et al., przyjętym do druku w czasopiśmie Astronomy & Astrophysics.

Skład zespołu badawczego: Nicolas Blind (UJF-Grenoble 1/CNRS-INSU, Institut de Planétologie et d’Astrophysique de Grenoble, Francja [IPAG]), Henri Boffin (ESO, Chile), Jean-Philippe Berger (ESO, Chile), Jean-Baptiste Le Bouquin (IPAG, France), Antoine Mérand (ESO, Chile), Bernard Lazareff (IPAG, Francja) oraz Gérard Zins (IPAG, Francja).

ESO, Europejskie Obserwatorium Południowe, jest wiodącą międzyrządową organizacją astronomiczną w Europie i najbardziej produktywnym obserwatorium astronomicznym na świecie. Jest wspierane przez 15 krajów: Austria, Belgia, Brazylia, Czechy, Dania, Finlandia, Francja, Hiszpania, Holandia, Niemcy, Portugalia, Szwajcaria, Szwecja, Wielka Brytania oraz Włochy. ESO prowadzi ambitne programy dotyczące projektowania, konstrukcji i użytkowania silnych naziemnych instrumentów obserwacyjnych, pozwalając astronomom na dokonywanie znaczących odkryć naukowych. ESO odgrywa wiodącą rolę w promowaniu i organizowaniu współpracy w badaniach astronomicznych. ESO zarządza trzema unikalnymi, światowej klasy obserwatoriami w Chile: La Silla, Paranal i Chajnantor. W Paranal ESO posiada Bardzo Duży Teleskop (Very Large Telescope), najbardziej zaawansowane na świecie astronomiczne obserwatorium w świetle widzialnym oraz dwa teleskopy do przeglądów. VISTA pracuje w podczerwieni i jest największym na świecie instrumentem do przeglądów nieba, natomiast VLT Survey Telescope to największy teleskop dedykowany przeglądom nieba wyłącznie w zakresie widzialnym. ESO jest europejskim partnerem dla rewolucyjnego teleskopu ALMA, największego istniejącego projektu astronomicznego. ESO planuje obecnie 40-metrowej klasy Ekstremalnie Wielki Teleskop Europejski (European Extremely Large optical/near-infrared Telescope - E-ELT), który stanie się “największym okiem świata na niebo”.

Linki

• Publikacja naukowa w "Astronomy & Astrophysics"

Kontakt

Nicolas Blind
IPAG
Grenoble, France
Tel.: +33 4 76 63 57 30
E-mail: nicolas.blind@obs.ujf-grenoble.fr

Jean-Baptiste Le Bouquin
IPAG
Grenoble, France
Tel.: +33 4 76 63 58 93
E-mail: jean-baptiste.lebouquin@obs.ujf-grenoble.fr

Henri Boffin
ESO
Santiago, Chile
Tel.: +56 2 463 3126
E-mail: hboffin@eso.org

Jean-Philippe Berger
ESO
Santiago, Chile
Tel.: +56 2 463 3103
E-mail: jpberger@eso.org

Krzysztof Czart (Kontakt dla mediów Polska)
Sieć Popularyzacji Nauki ESO oraz Urania - Postępy Astronomii
Toruń, Polska
Tel.: +48 513 733 282
E-mail: eson-poland@eso.org

Śledź ESO w mediach społecznościowych

Jest to tłumaczenie Komunikatu prasowego ESO eso1148