Komunikat prasowy

Rozkoszujmy się mgławicą podobną do jajka sadzonego

VLT bada rzadki obiekt

28 września 2011

Astronomowie wykorzystali należący do ESO Bardzo Duży Teleskop (VLT), aby wykonać zdjęcie olbrzymiej gwiazdy należącej do jednej z najrzadszych klas gwiazd we Wszechświecie – żółtych hiperolbrzymów. Nowe zdjęcie jest najlepszą w historii fotografią żółtego nadolbrzyma i po raz pierwszy ukazuje wielki, pyłowy, podwójny pierścień otaczający centralnego hiperolbrzyma. Gwiazda i jej powłoka przypominają jajko sadzone, z białkiem na zewnątrz i żółtkiem w środku. Z tego powodu astronomowie przezwali obiekt jako mgławica Jajko Sadzone.

Monstrualna gwiazda, znana astronomom jako IRAS 17163-3907 [1], ma średnicę około tysiąc razy większą niż nasze Słońce. Z odległością około 13 000 lat świetlnych od Ziemi jest najbliższym znalezionym do tej pory żółtym hiperolbrzymem. Nowe obserwacje pokazują, że świeci około 500 000 razy jaśniej niż Słońce [2].

„Obiekt ten znany był z tego, że jasno świeci w podczerwieni, ale co zaskakujące, nikt nie zidentyfikował go wcześniej jako żółtego nadolbrzyma” powiedział Eric Lagadec (Europejskie Obserwatorium Południowe), kierujący zespołem, który uzyskał nowe zdjęcia obiektu.

Obserwacje gwiazdy i odkrycie otaczających pierścieni zostały wykonane za pomocą podczerwonej kamery VISIR na teleskopie VLT. Fotografie po raz pierwszy dobrze pokazują materię otaczającą gwiazdę i ujawniają dwa prawie idealnie sferyczne pierścienie. 

Gdyby mgławicę Jajko Sadzone umieścić w środku Układu Słonecznego, Ziemia znalazłaby się głęboko w samej gwieździe, a orbita Jowisza byłaby tuż nad samą powierzchnią. Dużo większa mgławica otoczyłaby wszystkie planety i planety karłowate, a nawet niektóre z komet, których orbity znajdują się daleko poza orbitą Neptuna. Zewnętrzny pierścień ma promień 10 000 razy większy niż odległość Ziemi od Słońca.

Żółte hiperolbrzymy znajdują się w ekstremalnie aktywnej fazie swojej ewolucji, przechodząc serię wybuchowych zdarzeń – gwiazda wyrzuciła masę czterokrotnie większą od masy Słońca w zaledwie kilkaset lat [3]. Materia wyrzucona podczas tych wybuchów uformowała podwójny pierścień mgławicy, złożony z pyłu bogatego w krzemiany, zmieszanego z gazem.

Aktywność wskazuje, że gwiazda niedługo zakończy swój żywot w eksplozji – będzie jedną z kolejnych supernowych w naszej Galaktyce [4]. Supernowe dostarczają niezbędnych składników chemicznych do otaczającego je ośrodka międzygwiazdowego oraz tworzą fale uderzeniowe, które mogę zapoczątkować formowanie się nowych gwiazd.

Pracujący na Bardzo Dużym Teleskopie (VLT) instrument VISIR uzyskał tę ciekawą fotografię mgławicy Jajko Sadzone za pomocą trzech filtrów średniej podczerwieni, którym przypisano kolory: niebieski, zielony i czerwony [5].

Uwagi

[1] Nazwa wskazuje, że obiekt został po raz pierwszy zidentyfikowany jako źródło podczerwone przez satelitę IRAS w 1983 roku, a cyfry wskazują pozycję gwiazdy na niebie, w sercu Drogi Mlecznej w gwiazdozbiorze Skorpiona.

[2] IRAS 17163-3907 jest jedną z 30 najjaśniejszych gwiazd na niebie podczerwonym, na długości fali 12 mikrometrów, obserwowanej przez IRAS, ale była pomijana w badaniach, gdyż jest bardzo słaba w świetle widzialnym.

[3] Całkowita masa gwiazdy szacowana jest na prawie dwadzieścia razy większą niż masa Słońca.

[4] Po wypaleniu całego swojego wodoru wszystkie gwiazdy o masach dziesięciu mas Słońca i większych zostają czerwonymi nadolbrzymami. Ta faza kończy się gdy gwiazda wypali swój cały hel. Niektóre z tych masywnych gwiazd spędzają kilka milionów lat w fazie po czerwonym olbrzymie, jako żółte hiperolbrzymy, co jest względnie krótkim czasem w życiu gwiazd. Następnie gwałtownie ewoluują do innego niespotykanego typu gwiazd, zwanego jasnymi niebieskimi zmiennymi (luminous blue variables). Te gorące, jasne gwiazdy nieustannie zmieniają swój blask i tracą materię z powodu silnych wiatrów gwiazdowych. Ale to nie koniec ewolucyjnej przygody gwiazdy, gdyż następnie może stać się kolejnym typem niestabilnej gwiazdy znanej jako gwiazda Wolfa-Rayeta (http://www.eso.org/public/images/wr124/), zanim zakończy swoje życie w gwałtownej eksplozji jako supernowa.

[5] Trzy filtry średniej podczerwieni, których użyto, to: 8590 nm (na zdjęciu pokolorowany na niebiesko), 11 850 nm (kolor zielony) oraz 12 810 nm (kolor czerwony).

Więcej informacji

Wyniki badań opublikowano w artykule “A double detached shell around a post-Red Supergiant: IRAS 17163-3907, the Fried Egg nebula “, E. Lagadec et al., przyjętym do druku w w czasopiśmie Astronomy & Astrophysics.

Skład zespołu badawczego: E. Lagadec (ESO, Garching, Niemcy), A.A. Zijlstra (Jodrell Bank Center For Astrophysics, Manchester, Wielka Brytania), R.D. Oudmaijer (University of Leeds, Wielka Brytania), T. Verhoelst (Instituut voor Sterrenkunde, Leuven, Belgia), N.L.J. Cox (Instituut voor Sterrenkunde), R. Szczerba (Centrum Astronomiczne im. Mikołaja Kopernika PAN, Toruń, Polska), D. Mékarnia (Observatoire de la Côte d’Azur, Nicea, Francja) oraz H. van Winckel (Instituut voor Sterrenkunde).

ESO, Europejskie Obserwatorium Południowe, jest wiodącą międzyrządową organizacją astronomiczną w Europie i najbardziej produktywnym obserwatorium astronomicznym na świecie. Jest wspierane przez 15 krajów: Austria, Belgia, Brazylia, Czechy, Dania, Finlandia, Francja, Hiszpania, Holandia, Niemcy, Portugalia, Szwajcaria, Szwecja, Wielka Brytania oraz Włochy. ESO prowadzi ambitne programy dotyczące projektowania, konstrukcji i użytkowania silnych naziemnych instrumentów obserwacyjnych, pozwalając astronomom na dokonywanie znaczących odkryć naukowych. ESO odgrywa wiodącą rolę w promowaniu i organizowaniu współpracy w badaniach astronomicznych. ESO zarządza trzema unikalnymi, światowej klasy obserwatoriami w Chile: La Silla, Paranal i Chajnantor. W Paranal ESO posiada Bardzo Duży Teleskop (Very Large Telescope), najbardziej zaawansowane na świecie astronomiczne obserwatorium w świetle widzialnym oraz dwa teleskopy do przeglądów. VISTA pracuje w podczerwieni i jest największym na świecie instrumentem do przeglądów nieba, natomiast VLT Survey Telescope to największy teleskop dedykowany przeglądom nieba wyłącznie w zakresie widzialnym. ESO jest europejskim partnerem dla rewolucyjnego teleskopu ALMA, największego istniejącego projektu astronomicznego. ESO planuje obecnie 40-metrowej klasy Ekstremalnie Wielki Teleskop Europejski (European Extremely Large optical/near-infrared Telescope - E-ELT), który stanie się “największym okiem świata na niebo”.

Linki

• Publikacja naukowa

Kontakt

Dr Eric Lagadec
Astronomer, ESO
Garching bei München, Germany
Tel.: +49 89 3200 6932
E-mail: elagadec@eso.org

Richard Hook
Public Information Officer, ESO
Garching bei München, Germany
Tel.: +49 89 3200 6655
E-mail: rhook@eso.org

Krzysztof Czart (Kontakt dla mediów Polska)
Sieć Popularyzacji Nauki ESO oraz Urania - Postępy Astronomii
Toruń, Polska
Tel.: +48 513 733 282
E-mail: eson-poland@eso.org

Śledź ESO w mediach społecznościowych