Komunikat prasowy

Co aktywuje supermasywną czarną dziurę?

Galaktyczne kolizje nie są sprawcami, nawet w gęsto wypełnionym wczesnym Wszechświecie

13 lipca 2011

Niespodzianką okazały się wyniki najnowszych badań naukowych korzystających z danych z Bardzo Dużego Teleskopu VLT (Europejskie Obserwatorium Południowe ESO) oraz kosmicznego obserwatorium rentgenowskiego XMM-Newton (Europejska Agencja Kosmiczna ESA). Większość olbrzymich czarnych dziur w centrach galaktyk nie zostało uruchomionych na skutek połączenia się dwóch galaktyk, jak przypuszczano do tej pory.

Niespodzianką okazały się wyniki najnowszych badań naukowych korzystających z danych z Bardzo Dużego Teleskopu VLT (Europejskie Obserwatorium Południowe ESO) oraz kosmicznego obserwatorium rentgenowskiego XMM-Newton (Europejska Agencja Kosmiczna ESA). Większość olbrzymich czarnych dziur w centrach galaktyk nie zostało uruchomionych na skutek połączenia się dwóch galaktyk, jak przypuszczano do tej pory.

W sercach większości, jeśli nie wszystkich, dużych galaktyk skrywają się supermasywne czarne dziury o masach miliony, a czasami miliardy razy większych niż masa Słońca. W wielu galaktykach, także w naszej Drodze Mlecznej, centralna czarna dziura jest spokojna. Ale w niektórych, szczególnie we wczesnej historii Wszechświata [1], centralny potwór pożera otaczającą materię, a gdy ta spada na czarną dziurę, powoduje to intensywne promieniowanie.

Jedną z zagadek jest źródło, z którego pochodzi materia aktywująca uśpioną czarną dziurę i wzbudzająca gwałtowne wybuchy w centrum galaktyki, tak że staje się ono aktywnym centrum galaktyki (AGN – active galactic nucleus). Do tej pory wielu astronomów uważało, że większość aktywnych galaktyk została zainicjowana poprzez galaktyczne mergery, czyli zderzenia galaktyk, albo w sytuacjach bliskiego przejścia dwóch galaktyk obok siebie, kiedy to zaburzona materia stawała się paliwem dla centralnej czarnej dziury. Jednak nowe wyniki badań pokazują, że ta koncepcja może być nieprawdziwa dla wielu aktywnych galaktyk.

Viola Allevato (Max-Planck-Institut für Plasmaphysik; Excellence Cluster Universe, Garching, Niemcy) oraz międzynarodowy zespół naukowców z projektu COSMOS [2] szczegółowo zbadał ponad 600 aktywnych galaktyk w obszarze nieba zwanym polem COSMOS [3]. Tak jak się spodziewano, astronomowie stwierdzili, że ekstremalnie jasne aktywne jądra galaktyk są rzadkie, a większość aktywnych galaktyk w ciągu ostatnich 11 miliardów lat była jedynie przeciętnie jasna. Jednak natknięto się także na niespodziankę – dane pokazały, że większość tych mniej jasnych aktywnych galaktyk nie zostało wzbudzonych przez zderzenia między galaktykami, nawet w bardzo odległej przeszłości [4]. Wyniki badań ukażą się w The Astrophysical Journal.

Aktywne jądro galaktyki ujawnia swoją obecność poprzez promieniowanie rentgenowskie emitowane z okolic czarnej dziury, co zostało zaobserwowane przez kosmiczne obserwatorium XMM-Newton należące do Europejskiej Agencji Kosmicznej ESA. Te same galaktyki były jednocześnie obserwowane przez Bardzo Duży Teleskop VLT, należący do Europejskiego Obserwatorium Południowego ESO. Dzięki VLT można było wyznaczyć odległości do galaktyk [5]. Połączone razem obserwacje pozwoliły badaczom na utworzenie trójwymiarowej mapy pokazujące gdzie znajdują się aktywne galaktyki.

„Zajęło to ponad pięć lat, ale udało nam się otrzymać jeden z największych i najbardziej kompletnych katalogów galaktyk aktywnych na niebie rentgenowskim” powiedziała Marcella Brusa, jedna z autorek badań.

Astronomowie mogli następnie użyj nowej mapy do dowiedzenia się w jaki sposób galaktyki aktywne są rozmieszczone i porównać obserwacje z teoretycznymi przewidywaniami. Mogli także zobaczyć w jaki sposób zmieniało się rozłożenie galaktyk wraz z wiekiem Wszechświata od około 11 miliardów lat wstecz do prawie współczesnych czasów.

Zespół zauważył, że aktywne jądra galaktyk są przeważnie obecne w dużych, masywnych galaktykach zawierających wiele ciemnej materii [6]. Było to niespodzianką niezgodną z teoretycznymi przewidywaniami – gdyby większość aktywnych jąder galaktyk była konsekwencją mergerów i kolizji pomiędzy galaktykami, powinny być odnajdywane w galaktykach o średniej masie (około bilion razy większej niż masa Słońca). Zespół stwierdził, że większość aktywnych jąder galaktyk rezyduje w galaktykach o masach około 20 razy większych niż wartość przewidywana przez teorię mergerów.

„Te rezultaty dają nam nowy pogląd na to w jaki sposób supermasywne czarne dziury rozpoczynają swoje ucztowanie” powiedział Viola Allevato, główny autor publikacji. „Wyniki wskazują, że czarne dziury są zazwyczaj zasilane przez procesy wewnątrz galaktyki, takie jak niestabilności dyskowe i wybuchy gwiazd, a nie przez zderzenia galaktyk.”

Alexis Finoguenov, który był promotorem pracy, podsumowuje: „Nawet w odległej przeszłości, do prawie 11 miliardów lat wstecz, zderzenia galaktyk mogą odpowiadać jedynie za niewielki procent średnio jasnych galaktyk aktywnych. W tamtych czasach galaktyki znajdowały się bliżej siebie, więc oczekuje się, że mergery były znacznie częstsze niż w bliższej przeszłości, tak więc nowe wyniki są jeszcze bardziej zaskakujące.”

Uwagi

[1] Najjaśniejsze galaktyki aktywne były najpowszechniejsze we Wszechświecie około trzy do czterech miliardów lat po Wielkim Wybuchu, a mniej jasne obiekty w późniejszym czasie, z maksimum około ośmiu miliardów lat po Wielkim Wybuchu.

[2] Nowe badania opierają się na dwóch wielkich europejskich projektach astronomicznych: przeglądzie pola COSMOS za pomocą XMM-Newton, prowadzonym przez profesora Günthera Hasingera oraz zCOSMOS w Europejskim Obserwatorium Południowym, prowadzonym przez profesora Simona Lilly. Te programy badawcze są częścią inicjatywy COSMOS, międzynarodowej współpracy w obserwacjach fragmentu nieba za pomocą Kosmicznego Teleskopu Hubble’a (NASA/ESA), rentgenowskiego XMM-Newton (ESA) i Chandra  X-Ray Observatory (NASA), a także podczerwonego Kosmicznego Teleskopu Spitzera (NASA), wspieranych przez obserwacje Bardzo Dużym Teleskopem VLT (ESO) i innymi teleskopami naziemnymi.

[3] Pole COSMOS ma obszar około dziesięć razy większy niż tarcza Księżyca w pełni. Znajduje się w gwiazdozbiorze Sekstantu. Mapy tego obszar zostały wykonane wieloma teleskopami na różnych długościach fali, dzięki czemu wiele badan może korzystać z bogactwa zgromadzonych danych.

[4] Praca opublikowana w ubiegłym roku Kosmicznego Teleskopu Hubble’a (NASA/ESA) (heic1101) pokazała, że nie ma silnego związku pomiędzy aktywnymi jądrami galaktyk, a mergerami w próbce relatywnie bliskich galaktyk. To badanie obejmowało okres około ośmiu miliardów lat wstecz, natomiast nowe wyniki przesuwają wnioski o trzy miliardy lat dalej, do czasów gdy galaktyki były rozmieszczone znacznie bliżej siebie.

[5] Zespół użył spektrografu na VLT do rozdzielenie słabego światła galaktyk na składowe kolory. Staranne analizy pozwoliły następnie na ustalenie przesunięcia ku czerwieni, czyli tego jak bardzo światło zostało rozciągnięte przez rozszerzanie Wszechświata od momentu gdy opuściło galaktyki, co pozwala określić odległości do nich. Ponieważ światło podróżuje ze skończoną prędkością, wynik ten mówi nam też jak daleko w czasie widzimy odległe obiekty.

[6] Ciemna materia to tajemnicza substancja, która formuje niewidzialne składniki większości, jeśli nie wszystkich, galaktyk (aktywnych i pozostałych) – także naszej Drogi Mlecznej. Autorzy oszacowali ilość masy ciemnej materii w każdej galaktyce – która określa jej całkowitą masę – z rozmieszczenia galaktyk.

Więcej informacji

Wyniki badań zostały zaprezentowane w The Astrophysical Journal lipcu 2011 roku.

Skład zespołu badawczego: V. Allevato (Max-Planck-Institut für Plasmaphysik [IPP]; Excellence Cluster Universe, Garching, Niemcy), A. Finoguenov (Max-Planck-Institut für Extraterrestrische Physik [MPE], Garching, Niemcy oraz University of Maryland, Baltimore, USA), N. Cappelluti (INAF-Osservatorio Astronomico de Bologna [INAF-OA], Włochy oraz University of Maryland, Baltimore, USA), T.Miyaji (Universidad Nacional Autonoma de Mexico, Ensenada, Meksyk oraz University of California at San Diego, USA), G. Hasinger (IPP), M. Salvato (IPP, Excellence Cluster Universe, Garching, Niemcy), M. Brusa (MPE), R. Gilli (INAF-OA), G. Zamorani (INAF-OA), F. Shankar (Max-Planck-Institut für Astrophysik, Garching, Germany), J. B. James (University of California at Berkeley, USA oraz University of Copenhagen, Dania), H. J. McCracken (Observatoire de Paris, Francja), A. Bongiorno (MPE), A. Merloni (Excellence Cluster Universe, Garching, Niemcy oraz MPE), J. A. Peacock (University of California at Berkeley, USA), J. Silverman (University of Tokyo, Japan) oraz A. Comastri (INAF-OA).

ESO, Europejskie Obserwatorium Południowe, jest wiodącą międzyrządową organizacją astronomiczną w Europie i najbardziej produktywnym obserwatorium astronomicznym na świecie. Jest wspierane przez 15 krajów: Austria, Belgia, Brazylia, Czechy, Dania, Finlandia, Francja, Hiszpania, Holandia, Niemcy, Portugalia, Szwajcaria, Szwecja, Wielka Brytania oraz Włochy. ESO prowadzi ambitne programy dotyczące projektowania, konstrukcji i użytkowania silnych naziemnych instrumentów obserwacyjnych, pozwalając astronomom na dokonywanie znaczących odkryć naukowych. ESO odgrywa wiodącą rolę w promowaniu i organizowaniu współpracy w badaniach astronomicznych. ESO zarządza trzema unikalnymi, światowej klasy obserwatoriami w Chile: La Silla, Paranal i Chajnantor. W Paranal ESO posiada Bardzo Duży Teleskop (Very Large Telescope), najbardziej zaawansowane na świecie astronomiczne obserwatorium w świetle widzialnym oraz dwa teleskopy do przeglądów. VISTA pracuje w podczerwieni i jest największym na świecie instrumentem do przeglądów nieba, natomiast VLT Survey Telescope to największy teleskop dedykowany przeglądom nieba wyłącznie w zakresie widzialnym. ESO jest europejskim partnerem dla rewolucyjnego teleskopu ALMA, największego istniejącego projektu astronomicznego. ESO planuje obecnie 40-metrowej klasy Ekstremalnie Wielki Teleskop Europejski (European Extremely Large optical/near-infrared Telescope - E-ELT), który stanie się “największym okiem świata na niebo”.

Linki

Kontakt

Dr Alexis Finoguenov
Max-Planck-Institut für extraterrestrische Physik
Garching, Germany
Tel.: +49 89 30000 3644
E-mail: alexis@mpe.mpg.de

Viola Allevato
Max-Planck-Institut für Plasmaphysik; Excellence Cluster Universe
Garching, Germany
Tel.: +49 89 3299 1558
E-mail: viola.allevato@ipp.mpg.de

Richard Hook
ESO, La Silla, Paranal, E-ELT and Survey Telescopes Public Information Officer
Garching bei München, Germany
Tel.: +49 89 3200 6655
E-mail: rhook@eso.org

Krzysztof Czart (Kontakt dla mediów Polska)
Sieć Popularyzacji Nauki ESO oraz Urania - Postępy Astronomii
Toruń, Polska
Tel.: +48 513 733 282
E-mail: eson-poland@eso.org

Śledź ESO w mediach społecznościowych

Jest to tłumaczenie Komunikatu prasowego ESO eso1124

O komunikacie

Komunikat nr:eso1124pl
Nazwa:Active Galactic Nuclei
Typ:Early Universe : Galaxy : Activity : AGN
Facility:Very Large Telescope, XMM-Newton
Instrumenty:VIMOS
Science data:2011ApJ...736...99A

Zdjęcia

The COSMOS field
The COSMOS field
Po angielsku
Pole COSMOS w gwiazdozbiorze Sekstansa
Pole COSMOS w gwiazdozbiorze Sekstansa
Szeroki widok na pole COSMOS
Szeroki widok na pole COSMOS
The COSMOS field (unannotated)
The COSMOS field (unannotated)
Po angielsku

Przyślij nam swój komentarz!
Zasubskrybuj, aby otrzymywać wiadomości od ESO w języku polskim.
Accelerated by CDN77
Warunki
Cookie Settings and Policy

Our use of Cookies

We use cookies that are essential for accessing our websites and using our services. We also use cookies to analyse, measure and improve our websites’ performance, to enable content sharing via social media and to display media content hosted on third-party platforms.

You can manage your cookie preferences and find out more by visiting 'Cookie Settings and Policy'.

ESO Cookies Policy


The European Organisation for Astronomical Research in the Southern Hemisphere (ESO) is the pre-eminent intergovernmental science and technology organisation in astronomy. It carries out an ambitious programme focused on the design, construction and operation of powerful ground-based observing facilities for astronomy.

This Cookies Policy is intended to provide clarity by outlining the cookies used on the ESO public websites, their functions, the options you have for controlling them, and the ways you can contact us for additional details.

What are cookies?

Cookies are small pieces of data stored on your device by websites you visit. They serve various purposes, such as remembering login credentials and preferences and enhance your browsing experience.

Categories of cookies we use

Essential cookies (always active): These cookies are strictly necessary for the proper functioning of our website. Without these cookies, the website cannot operate correctly, and certain services, such as logging in or accessing secure areas, may not be available; because they are essential for the website’s operation, they cannot be disabled.

Cookie ID/Name
Description/Purpose
Provider (1st party or 3rd party)
Browser session cookie or Stored cookie?
Duration
csrftoken
XSRF protection token. We use this cookie to protect against cross-site request forgery attacks.
1st party
Stored
1 year
user_privacy
Your privacy choices. We use this cookie to save your privacy preferences.
1st party
Stored
6 months
_grecaptcha
We use reCAPTCHA to protect our forms against spam and abuse. reCAPTCHA sets a necessary cookie when executed for the purpose of providing its risk analysis. We use www.recaptcha.net instead of www.google.com in order to avoid unnecessary cookies from Google.
3rd party
Stored
6 months

Functional Cookies: These cookies enhance your browsing experience by enabling additional features and personalization, such as remembering your preferences and settings. While not strictly necessary for the website to function, they improve usability and convenience; these cookies are only placed if you provide your consent.

Cookie ID/Name
Description/Purpose
Provider (1st party or 3rd party)
Browser session cookie or Stored cookie?
Duration
Settings
preferred_language
Language settings. We use this cookie to remember your preferred language settings.
1st party
Stored
1 year
ON | OFF
sessionid
ESO Shop. We use this cookie to store your session information on the ESO Shop. This is just an identifier which is used on the server in order to allow you to purchase items in our shop.
1st party
Stored
2 weeks
ON | OFF

Analytics cookies: These cookies collect information about how visitors interact with our website, such as which pages are visited most often and how users navigate the site. This data helps us improve website performance, optimize content, and enhance the user experience; these cookies are only placed if you provide your consent. We use the following analytics cookies.

Matomo Cookies:

This website uses Matomo (formerly Piwik), an open source software which enables the statistical analysis of website visits. Matomo uses cookies (text files) which are saved on your computer and which allow us to analyze how you use our website. The website user information generated by the cookies will only be saved on the servers of our IT Department. We use this information to analyze www.eso.org visits and to prepare reports on website activities. These data will not be disclosed to third parties.

On behalf of ESO, Matomo will use this information for the purpose of evaluating your use of the website, compiling reports on website activity and providing other services relating to website activity and internet usage.

ON | OFF

Matomo cookies settings:

Cookie ID/Name
Description/Purpose
Provider (1st party or 3rd party)
Browser session cookie or Stored cookie?
Duration
Settings
_pk_id
Stores a unique visitor ID.
1st party
Stored
13 months
_pk_ses
Session cookie temporarily stores data for the visit.
1st party
Stored
30 minutes
_pk_ref
Stores attribution information (the referrer that brought the visitor to the website).
1st party
Stored
6 months
_pk_testcookie
Temporary cookie to check if a visitor’s browser supports cookies (set in Internet Explorer only).
1st party
Stored
Temporary cookie that expires almost immediately after being set.

Additional Third-party cookies on ESO websites: some of our pages display content from external providers, e.g. YouTube.

Such third-party services are outside of ESO control and may, at any time, change their terms of service, use of cookies, etc.

YouTube: Some videos on the ESO website are embedded from ESO’s official YouTube channel. We have enabled YouTube’s privacy-enhanced mode, meaning that no cookies are set unless the user actively clicks on the video to play it. Additionally, in this mode, YouTube does not store any personally identifiable cookie data for embedded video playbacks. For more details, please refer to YouTube’s embedding videos information page.

Cookies can also be classified based on the following elements.

Regarding the domain, there are:

As for their duration, cookies can be:

How to manage cookies

Cookie settings: You can modify your cookie choices for the ESO webpages at any time by clicking on the link Cookie settings at the bottom of any page.

In your browser: If you wish to delete cookies or instruct your browser to delete or block cookies by default, please visit the help pages of your browser:

Please be aware that if you delete or decline cookies, certain functionalities of our website may be not be available and your browsing experience may be affected.

You can set most browsers to prevent any cookies being placed on your device, but you may then have to manually adjust some preferences every time you visit a site/page. And some services and functionalities may not work properly at all (e.g. profile logging-in, shop check out).

Updates to the ESO Cookies Policy

The ESO Cookies Policy may be subject to future updates, which will be made available on this page.

Additional information

For any queries related to cookies, please contact: pdprATesoDOTorg.

As ESO public webpages are managed by our Department of Communication, your questions will be dealt with the support of the said Department.