Persbericht

Nobelprijs voor Natuurkunde 2020 toegekend voor onderzoek met ESO-telescopen van het superzware zwarte gat in de Melkweg

6 oktober 2020

Reinhard Genzel en Andrea Ghez zijn samen beloond met de Nobelprijs voor Natuurkunde 2020 voor hun onderzoek van Sagittarius A*, het superzware zwarte gat in het centrum van ons Melkwegstelsel. Genzel, directeur van het Max-Planck-Institut für extraterrestrische Physik in Duitsland, en zijn team hebben bijna dertig jaar waarnemingen gedaan van Sagittarius A*. Daarbij hebben ze een scala aan instrumenten van de telescopen op de Europese Zuidelijke Sterrenwacht (ESO) gebruikt.

Genzel deelt de helft van de prijs met Ghez, hoogleraar aan de Universiteit van Californië te Los Angeles (VS), ‘voor de ontdekking van een superzwaar compact object in het centrum van ons Melkwegstelsel’. De andere helft is toegekend aan Roger Penrose, hoogleraar aan de Universiteit van Oxford (VK), ‘voor de ontdekking dat de vorming van zwarte gaten een robuuste voorspelling is van de algemene relativiteitstheorie.

Alle drie de Nobel-laureaten gelukgewenst! We zijn opgetogen dat het onderzoek van het superzware zwarte gat in het centrum van ons Melkwegstelsel erkenning heeft gekregen in de vorm van de Nobelprijs voor Natuurkunde 2020. We zijn trots dat de telescopen die ESO bouwt en beheert op haar sterrenwachten in Chili een sleutelrol bij deze ontdekking hebben gespeeld,’ zegt ESO’s directeur-generaal Xavier Barcons. ‘Het werk dat Reinhard Genzel met ESO-telescopen en Andrea Ghez met de Keck-telescopen op Hawaï heeft gedaan, heeft de inzichten omtrent Sagittarius A* op ongekende wijze bekrachtigd, en voorspellingen van Einsteins algemene relativiteitstheorie bevestigd.

ESO werkt al bijna dertig jaar zeer nauw samen met Genzel en zijn team. Vanaf het begin van de jaren 90 hebben zij, in samenwerking met ESO, instrumenten ontwikkeld waarmee de baanbewegingen van sterren in de omgeving van Sagittarius A* in het Melkwegcentrum kunnen worden gevolgd.

Genzel en zijn team begonnen hun waarnemingscampagne in 1992 met het SHARP-instrument van ESO’s New Technology Telescope (NTT), op de ESO-sterrenwacht op La Silla in Chili. Later gebruikten zij extreem gevoelige instrumenten van ESO’s Very Large Telescope (VLT) en de Very Large Telescope Interferometer van de ESO-sterrenwacht op Paranal, namelijk NACO, SINFONI en later GRAVITY, om hun onderzoek van Sagittarius A* voort te zetten.

In 2008, na de sterren rond Sagittarius A* 16 jaar te hebben gevolgd, leverde het team het beste empirische bewijs dat er in het centrum van ons Melkwegstelsel een superzwaar zwart gat huist. De teams van zowel Genzel als Ghez brachten met name de omloopbaan van de ster S2 in kaart, die in mei 2018 zijn kleinste afstand tot Sagittarius A* bereikte. ESO zorgde voor een aantal ontwikkelingen en infrastructurele verbeteringen op Paranal om nauwkeurige metingen van de positie en snelheid van S2 mogelijk te maken. Het team onder leiding van Genzel ontdekte dat het licht dat deze ster in de nabijheid van het superzware zwarte gat uitzond tot langere golflengten werd uitgerekt, een verschijnsel dat bekendstaat als gravitationele roodverschuiving en bevestigde daarmee voor het eerst dat Einsteins algemene relativiteitstheorie nabij een superzwaar zwart gat standhoudt. Eerder dit jaar kondigde het team aan dat ze S2 rond het superzware zwarte gat hadden zien ‘dansen’, door aan te tonen dat zijn omloopbaan rosetvormig is – een door Einstein voorspeld effect dat Schwarzschild-precessie wordt genoemd.

Genzel en zijn team zijn tevens betrokken bij de ontwikkeling van instrumenten die op ESO’s Extremely Large Telescope zullen worden geïnstalleerd. Deze telescoop is momenteel in aanbouw in de Chileense Atacama-woestijn en zal hen in staat stellen om de omgeving van het superzware zwarte gat nog nader te onderzoeken.

Meer informatie

ESO is de belangrijkste intergouvernementele astronomische organisatie in Europa en verreweg de meest productieve sterrenwacht ter wereld. Zij wordt ondersteund door zestien lidstaten: België, Denemarken, Duitsland, Finland, Frankrijk, Ierland, Italië, Nederland, Oostenrijk, Polen, Portugal, Spanje, Tsjechië, het Verenigd Koninkrijk, Zweden en Zwitserland, en door gastland Chili, met Australië als strategische partner. ESO voert een ambitieus programma uit, gericht op het ontwerpen, bouwen en beheren van grote sterrenwachten die astronomen in staat stellen om belangrijke wetenschappelijke ontdekkingen te doen. Ook speelt ESO een leidende rol bij het bevorderen en organiseren van samenwerking op astronomisch gebied. ESO beheert drie waarnemingslocaties van wereldklasse in Chili: La Silla, Paranal en Chajnantor. Op Paranal staan ESO’s Very Large Telescope (VLT) en haar toonaangevende Very Large Telescope Interferometer, evenals twee surveytelescopen – VISTA, die in het infrarood werkt, en de op zichtbare golflengten opererende VLT Survey Telescope. Ook op Paranal zal ESO onderkomen bieden aan en het beheer voeren over de Cherenkov Telescope Array South, ’s werelds grootste en meest gevoelige observatorium van gammastraling. ESO speelt tevens een belangrijke partnerrol bij twee faciliteiten op Chajnantor, APEX en ALMA, het grootste astronomische project van dit moment. En op Cerro Armazones, nabij Paranal, bouwt ESO de 39-meter Extremely Large Telescope, de ELT, die ‘het grootste oog op de hemel’ ter wereld zal worden.

Links

Contact

Bárbara Ferreira
ESO Public Information Officer
Garching bei München, Germany
Tel: +49 89 3200 6670
E-mail: pio@eso.org

Marieke Baan (Perscontact Nederland)
ESO Science Outreach Network en NOVA Informatie Centrum
Tel: +31(0)20-5257480
E-mail: eson-netherlands@eso.org

Connect with ESO on social media

Dit is een vertaling van ESO-persbericht eso2017.

Over dit bericht

Persberichten nr.:eso2017nl
Naam:Black hole, Sagittarius A*, Sgr A*
Type:Unspecified : People : Scientist
Facility:New Technology Telescope, Very Large Telescope, Very Large Telescope Interferometer
Instruments:GRAVITY, NACO, SINFONI

Afbeeldingen

Het centrum van de Melkweg
Het centrum van de Melkweg
Professor Reinhard Genzel op Paranal
Professor Reinhard Genzel op Paranal
Een laserbundel gericht op het Melkwegcentrum
Een laserbundel gericht op het Melkwegcentrum
De banen van sterren rond het zwarte gat in het hart van de Melkweg
De banen van sterren rond het zwarte gat in het hart van de Melkweg
Baandiagram van S2 bij het zwarte gat in het centrum van de Melkweg
Baandiagram van S2 bij het zwarte gat in het centrum van de Melkweg

Video's

De algemene relativiteitstheorie getest in het Melkwegcentrum – compilatie (Engelstalig)
De algemene relativiteitstheorie getest in het Melkwegcentrum – compilatie (Engelstalig)