Persbericht

Sterren versus stof in de Carinanevel

VISTA bekijkt een van de grootste nevels van de Melkweg in het infrarood

29 augustus 2018

De Carinanevel, een van de grootste en helderste nevels aan de nachthemel, is fraai in beeld gebracht door de VISTA-telescoop van de ESO-sterrenwacht op Paranal in Chili. Door waarnemingen te doen in het infrarood heeft VISTA door het hete gas en het donkere stof van de nevel heen gekeken, en zo ontelbare sterren zichtbaar gemaakt – zowel pasgeboren als stervende.

Op ongeveer 7500 lichtjaar afstand, in het sterrenbeeld Carina (Kiel), bevindt zich een nevel waarbinnen geboorte en dood hand in hand gaan. Door deze dramatische gebeurtenissen heeft de Carinanevel zich ontwikkeld tot een dynamische wolk van dun verspreid interstellair gas en stof.

De zware sterren in het inwendige van deze kosmische bubbel zenden intense straling uit die het omliggende gas tot gloeien heeft gebracht. In schril contrast hiermee vertonen andere delen van de nevel donkere zuilen van stof die pasgeboren sterren aan het zicht onttrekken. In de Carinanevel woedt een strijd tussen sterren en stof, en de pas gevormde sterren zijn aan de winnende hand: ze produceren energierijke straling en sterrenwinden die hun stofrijke stellaire kraamkamers doen verdampen en uiteendrijven.

De Carinanevel, die zich over meer dan 300 lichtjaar uitstrekt, is een van de grootste stervormingsgebieden van de Melkweg en bij donkere hemel gemakkelijk waarneembaar met het blote oog. Helaas voor diegenen onder ons die ver boven de evenaar wonen staat de nevel 60 graden onder de hemelequator, waardoor hij alleen waarneembaar is vanaf het zuidelijk halfrond.

Het meest bijzondere object in deze intrigerende nevel is Eta Carinae. Deze stellaire kolos – een merkwaardige dubbelster – is het meest actieve stersysteem in deze regio en was in de jaren 1830 een van de helderste sterren aan de hemel. Sindsdien is de ster dramatisch zwakker geworden. Hij nadert het einde van zijn bestaan, maar behoort nog steeds tot de zwaarste en helderste stersystemen van de Melkweg.

Op deze foto is Eta Carinae te zien als onderdeel van de heldere lichtvlek net boven de punt van het ‘V’-vormige complex van stofwolken. Direct rechts van Eta Carinae bevindt zich de relatief kleine Sleutelgatnevel – een kleine, dichte wolk van koude moleculen en gas in de Carinanevel – die diverse zware sterren herbergt en waarvan het uiterlijk de afgelopen eeuwen drastisch is veranderd.

De Carinanevel werd in de jaren 1750 vanaf de Kaap de Goede Hoop ontdekt door Nicolas Louis de Lacaille. Hij is al talloze malen gefotografeerd, maar VISTA– de Visible and Infrared Survey Telescope for Astronomy – heeft er nu een ongekend detailrijke groothoekopname aan toegevoegd. VISTA’s infraroodblik is uitermate geschikt om de verzamelingen van jonge sterren te onthullen die schuilgaan in het stofrijke materiaal dat door de Carinanevel kronkelt. In 2014 zijn met VISTA bijna vijf miljoen afzonderlijke bronnen van infraroodlicht in deze nevel gelokaliseerd, wat de enorme omvang van deze stellaire kraamkamer aantoonde. VISTA is de grootste infraroodtelescoop voor surveys ter wereld en zijn grote spiegel, brede gezichtsveld en uiterst gevoelige detectoren stellen astronomen [1] letterlijk in staat om de zuidelijke hemel te ontsluieren.

Noten

[1] Hoofdonderzoeker van het onderzoeksvoorstel dat deze spectaculaire opname heeft opgeleverd was Jim Emerson (School of Physics & Astronomy, Queen Mary University of London, VK). Zijn medewerkers waren Simon Hodgkin en Mike Irwin (Cambridge Astronomical Survey Unit, Cambridge University, VK). De datareductie is uitgevoerd dooor Mike Irwin en Jim Lewis (Cambridge Astronomical Survey Unit, Cambridge University, VK).

Meer informatie

ESO is de belangrijkste intergouvernementele astronomische organisatie in Europa en verreweg de meest productieve sterrenwacht ter wereld. Zij wordt ondersteund door vijftien lidstaten: België, Denemarken, Duitsland, Finland, Frankrijk, Italië, Nederland, Oostenrijk, Polen, Portugal, Spanje, Tsjechië, het Verenigd Koninkrijk, Zweden en Zwitserland, en door gastland Chili, met Australië als strategische partner. ESO voert een ambitieus programma uit, gericht op het ontwerpen, bouwen en beheren van grote sterrenwachten die astronomen in staat stellen om belangrijke wetenschappelijke ontdekkingen te doen. Ook speelt ESO een leidende rol bij het bevorderen en organiseren van samenwerking op astronomisch gebied. ESO beheert drie waarnemingslocaties van wereldklasse in Chili: La Silla, Paranal en Chajnantor. Op Paranal staan ESO’s Very Large Telescope (VLT) en haar toonaangevende Very Large Telescope Interferometer, evenals twee surveytelescopen – VISTA, die in het infrarood werkt, en de op zichtbare golflengten opererende VLT Survey Telescope. ESO speelt tevens een belangrijke partnerrol bij twee faciliteiten op Chajnantor, APEX en ALMA, het grootste astronomische project van dit moment. En op Cerro Armazones, nabij Paranal, bouwt ESO de 39-meter Extremely Large Telescope, de ELT, die ‘het grootste oog op de hemel’ ter wereld zal worden.