Persbericht

Een sterrenstelsel op zijn kant

1 maart 2017

Deze kleurrijke streep van sterren, gas en stof is in werkelijkheid een spiraalstelsel dat NGC 1055 heet. De middellijn van dit forse sterrenstelsel, hier vastgelegd met ESO's Very Large Telescope, is mogelijk tot wel vijftien procent groter dan die van onze Melkweg. In NGC 1055 lijken de malende armen die kenmerkend zijn voor spiraalstelsels te ontbreken, omdat we het stelsel van opzij zien. Wel vertoont het stelsel vreemde vervormingen die waarschijnlijk zijn veroorzaakt door een interactie met een groot naburig sterrenstelsel.

De vele spiraalstelsels in het heelal vertonen allerlei verschillende oriëntaties ten opzichte van de aarde. Sommige zien we als het ware van 'boven', zoals bijvoorbeeld het draaikolk-vormige stelsel NGC 1232. Bij een oriëntatie als deze zijn de sierlijke armen en de heldere kern van een stelsel heel goed te zien, maar is zijn driedimensionale vorm veel moeilijker herkenbaar.

Andere sterrenstelsels, zoals NGC 3521, zien we onder een hoek. Hoewel deze gekantelde objecten de driedimensionale structuur binnen hun spiraalarmen beginnen te vertonen, krijgen we pas echt inzicht in de globale vorm van een spiraalstelsel wanneer we dit van opzij zien – zoals in het geval van NGC 1055.

Van opzij gezien wordt duidelijk hoe de sterren – zowel die in stellaire kraamkamers als die in oudere populaties – over het stelsel zijn verdeeld, en laten de 'hoogtes' van de relatief platte schijf en de met sterren bezaaide kern zich gemakkelijker meten. Vanuit de verblindende helderheid van het eigenlijke galactische vlak stroomt materiaal weg dat duidelijk afsteekt tegen de donkere achtergrond van de kosmos.

Dit perspectief stelt astronomen ook in staat om de eigenschappen van de uitlopers van de schijf van een sterrenstelsel te onderzoeken. Een voorbeeld daarvan is de ‘warping’ of kromming die we bij NGC 1055 zien. Plaatselijk is de schijf van dit stelsel merkwaardig gekromd en vervormd, vermoedelijk ten gevolg van interacties met het nabije sterrenstelsel M77 (eso0319) [1]. Deze kromming, die zich tot voorbij de kern van het stelsel lijkt voort te zetten, is hier goed te zien.

NGC 1055 staat op een afstand van ongeveer 55 miljoen lichtjaar in het sterrenbeeld Cetus (Walvis). Deze opname is gemaakt met het FOcal Reducer and low dispersion Spectrograph 2 (FORS2) instrument, dat gekoppeld is aan Unit Telescope 1 (Antu) van de VLT, die deel uitmaakt van de ESO-sterrenwacht op Paranal in Chili. Ze is een van de vele fraaie resultaten van ESO’s Cosmic Gems programma, een initiatief waarbij interessante, intrigerende of visueel aantrekkelijke objecten voor educatieve of publicitaire doeleinden met ESO-telescopen worden gefotografeerd.

Noten

[1] Messier 77, ook bekend als NGC 1068, heeft een zeer helder kerngebied dat door een superzwaar zwart gat van energie wordt voorzien. Het is een van de meest nabije voorbeelden van een zogeheten actief sterrenstelsel.

Meer informatie

ESO is de belangrijkste intergouvernementele astronomische organisatie in Europa en verreweg de meest productieve sterrenwacht ter wereld. Zij wordt ondersteund door zestien lidstaten: België, Brazilië, Denemarken, Duitsland, Finland, Frankrijk, Italië, Nederland, Oostenrijk, Polen, Portugal, Spanje, Tsjechië, het Verenigd Koninkrijk, Zweden en Zwitserland, en door gastland Chili. ESO voert een ambitieus programma uit, gericht op het ontwerpen, bouwen en beheren van grote sterrenwachten die astronomen in staat stellen om belangrijke wetenschappelijke ontdekkingen te doen. Ook speelt ESO een leidende rol bij het bevorderen en organiseren van samenwerking op astronomisch gebied. ESO beheert drie waarnemingslocaties van wereldklasse in Chili: La Silla, Paranal en Chajnantor. Op Paranal staan ESO’s Very Large Telescope (VLT), de meest geavanceerde optische sterrenwacht ter wereld, en twee surveytelescopen. VISTA werkt in het infrarood en is de grootste surveytelescoop ter wereld en de VLT Survey Telescope is de grootste telescoop die specifiek is ontworpen om de hemel in zichtbaar licht in kaart te brengen. ESO speelt ook een belangrijke partnerrol bij ALMA, het grootste astronomische project van dit moment. En op Cerro Armazones, nabij Paranal, bouwt ESO de 39-meter Extremely Large Telescope, de ELT, die ‘het grootste oog op de hemel’ ter wereld zal worden.