Persbericht

VISTA tuurt diep de kosmos in

Astronomen krijgen schat aan nieuwe infraroodgegevens tot hun beschikking

21 maart 2012

Met ESO’s VISTA-telescoop is de breedste ‘diepe’ hemelopname verkregen die ooit in het infrarood is gemaakt. Deze nieuwe foto van een onopvallend hemelgebied komt uit de UltraVISTA-survey en toont meer dan 200.000 sterrenstelsels. Het is slechts een klein gedeelte van de enorme verzameling opnamen uit alle VISTA-surveys die nu door ESO aan astronomen overal ter wereld ter beschikking wordt gesteld.

ESO’s VISTA-telescoop werd diverse keren op hetzelfde stuk hemel gericht, om geleidelijk het zeer zwakke licht van de verste sterrenstelsels te verzamelen. Voor deze foto zijn door vijf verschillende kleurfilters alles bij elkaar meer dan zesduizend afzonderlijke opnamen gemaakt, met een effectieve belichtingstijd van 55 uur. Deze foto van de UltraVISTA-survey is het diepste [1] infraroodbeeld van deze omvang dat ooit is gemaakt.

De VISTA-telescoop van de ESO-sterrenwacht op Paranal (Chili) is de grootste surveytelescoop ter wereld en de krachtigste infrarood-surveytelescoop van dit moment. Sinds de telescoop in 2009 in bedrijf kwam (eso0949), is zijn waarnemingstijd grotendeels gebruikt voor openbare surveys waarvan sommige grote delen van de zuidelijke hemel beslaan en andere meer op kleine gebieden zijn gericht. De UltraVISTA-survey richtte zich op het COSMOS-veld ([2], eso1124, heic0701), een schijnbaar leeg hemelgebied dat ook met andere telescopen – waaronder de Hubble-ruimtetelescoop van NASA en ESA [3] – uitgebreid is bestudeerd. Van de zes VISTA-surveys tot nu toe heeft UltraVISTA verreweg het grootste bereik.

De gegevens van de VISTA-surveys – meer dan 6 terabyte aan beelden – worden nu verwerkt in datacentra in het Verenigd Koninkrijk en, in het geval van UltraVISTA, in Frankrijk. Na afloop worden ze teruggezonden naar ESO’s wetenschappelijke archief en beschikbaar gesteld aan de internationale astronomische gemeenschap.

Op het eerste gezicht toont de UltraVISTA-foto weinig bijzonders: een paar heldere sterren temidden van een oceaan van zwakkere. Maar in werkelijkheid zijn al die zwakkere objecten geen sterren van onze Melkweg, maar zeer verre sterrenstelsels die elk uit miljarden sterren bestaan. Als je op de foto inzoomt, verschijnen er steeds meer: alles bij elkaar zijn meer dan 200.000 sterrenstelsels vastgelegd.

Door de uitdijing van het heelal verschuift het licht van verre objecten naar langere golflengten. Voor de verste stelsels die we kunnen waarnemen betekent dit dat het licht dat de aarde bereikt grotendeels in het infrarode deel van het spectrum terechtkomt. Met zijn grote beeldveld en hoge infrarood-gevoeligheid is VISTA bij uitstek geschikt om verre sterrenstelsels in het vroege heelal te ontdekken. Door het roodverschoven licht van sterrenstelsels op steeds grotere afstanden te analyseren, kunnen astronomen ontstaan en levensloop van deze objecten onderzoeken.

Bij nadere bestudering van de foto zijn tussen de talrijke crèmekleurige sterrenstelsels tienduizenden voorheen onbekende roodachtige objecten te zien. De meeste daarvan zijn zeer verre sterrenstelsels, die we zien op het moment dat het heelal nog maar een fractie van zijn huidige leeftijd had bereikt. Bij de eerste onderzoeken van de UltraVISTA-beelden, in combinatie met opnamen van andere telescopen, zijn veel sterrenstelsels ontdekt die al bestonden toen het heelal minder – soms aanzienlijk minder – dan een miljard jaar oud was.

Hoewel deze UltraVISTA-foto al de diepste infraroodopname van deze afmetingen is, gaan de waarnemingen verder. Het eindresultaat, dat over een paar jaar wordt verwacht, zal nog aanzienlijk zwakkere sterrenstelsels laten zien.

Surveys zijn een belangrijke bron van astronomische gegevens en ESO heeft een programma in het leven geroepen [4] dat ervoor zorgt dat de rijke erfenis van zowel VISTA als zijn tegenhanger in zichtbaar licht, de VLT Survey Telescope (VST, eso1119), de komende decennia voor astronomen toegankelijk zal zijn.

Noten

[1] Met het woord ‘diep’ geven astronomen aan dat een opname zeer lang belicht is, om zo zwak mogelijke objecten te kunnen detecteren. Doorgaans worden vele korter belichte opnamen gemaakt, die later digitaal worden gecombineerd.

[2] UltraVISTA heeft het COSMOS-veld in het sterrenbeeld Sextant vastgelegd. Dit hemelgebied is al met tal van telescopen onderzocht, waardoor allerlei onderzoeken van deze schat aan gegevens kunnen profiteren. UltraVISTA beslaat 1,5 vierkante graad – ongeveer achtmaal het oppervlak van de volle maan en iets minder dan het volledige COSMOS-veld.

[3] De nieuwe Ultra-VISTA-waarnemingen leveren de zeer diepe infrarood-waarnemingen van het COSMOS-veld, waarmee de waarnemingen in andere golflengtegebieden van andere telescopen (op aarde en in de ruimte) kunnen worden aangevuld.

[4] Gegevens van ESO-telescopen gaan doorgaans rechtstreeks naar een enorm digitaal archief. Maar een nieuw initiatief, Phase 3 geheten, verzamelt verwerkte ESO-gegevens van astronomische onderzoeksteams uit heel Europa om deze in kant-en-klare vorm toegankelijk te maken. Het verwerken van grote astronomische opnamen, zoals die van surveytelescopen, is een enorme klus en vereist veel rekenkracht en specialistische kennis. Dus het aanbieden van volledig verwerkte en goed gedocumenteerde, uniforme gegevens, in plaats van ruwe telescoopgegevens, helpt de astronomische gemeenschap om de gegevens ten volle te benutten.

Meer informatie

Het jaar 2012 staat in het teken van de vijftigste verjaardag van de oprichting van de Europese Zuidelijke Sterrenwacht (ESO). ESO is de belangrijkste intergouvernementele astronomische organisatie in Europa en de meest productieve sterrenwacht ter wereld. Zij wordt ondersteund door vijftien landen: België, Brazilië, Denemarken, Duitsland, Finland, Frankrijk, Italië, Nederland, Oostenrijk, Portugal, Spanje, Tsjechië, het Verenigd Koninkrijk, Zweden en Zwitserland. ESO voert een ambitieus programma uit, gericht op het ontwerpen, bouwen en beheren van grote sterrenwachten die astronomen in staat stellen om belangrijke wetenschappelijke ontdekkingen te doen. Ook speelt ESO een leidende rol bij het bevorderen en organiseren van samenwerking op astronomisch gebied. ESO beheert drie waarnemingslocaties van wereldklasse in Chili: La Silla, Paranal en Chajnantor. Op Paranal staan ESO’s Very Large Telescope (VLT), de meest geavanceerde optische sterrenwacht ter wereld, en twee surveytelescopen: VISTA werkt in het infrarood en is de grootste surveytelescoop ter wereld en de VLT Survey Telescope is de grootste telescoop die uitsluitend is ontworpen om de hemel in zichtbaar licht in kaart te brengen. ESO is ook de Europese partner van de revolutionaire telescoop ALMA, het grootste astronomische project van dit moment. Daarnaast bereidt ESO momenteel de bouw voor van de Europese Extremely Large optical/near-infrared Telescope (E-ELT), een telescoop van de 40-meterklasse die ‘het grootste oog op de hemel’ ter wereld zal worden.

Links

• Foto’s van VISTA
• Website van het UltraVISTA-project
• VISTA public data release
• Meer informatie over de COSMOS-survey

Contact

James S. Dunlop
Institute for Astronomy, University of Edinburgh, Royal Observatory
Edinburgh, UK
Tel: +44 131 668 8477
E-mail: jsd@roe.ac.uk

Marijn Franx
Leiden Observatory
Leiden, Netherlands
Tel: +31 71 527 5870
E-mail: franx@strw.leidenuniv.nl

Johan Fynbo
Dark Cosmology Centre, University of Copenhagen
Copenhagen, Denmark
Tel: +45 3532 5983
E-mail: jfynbo@dark-cosmology.dk

Olivier Le Fèvre
Laboratoire d'Astrophysique de Marseille
Marseille, France
Tel: +33 4 91 05 59 85
E-mail: Olivier.LeFevre@oamp.fr

Henry Joy McCracken
Institut d'astrophysique de Paris
Paris, France
E-mail: hjmcc@iap.fr

Magda Arnaboldi
ESO
Garching bei München, Germany
Tel: +49 89 3200 6599
E-mail: marnabol@eso.org

Richard Hook
ESO, La Silla, Paranal, E-ELT and Survey Telescopes Public Information Officer
Garching bei München, Germany
Tel: +49 89 3200 6655
Mobiel: +49 151 1537 3591
E-mail: rhook@eso.org

Marieke Baan (Perscontact Nederland)
ESO Science Outreach Network en NOVA Informatie Centrum
Tel: +31(0)20-5257480
E-mail: eson-netherlands@eso.org

Connect with ESO on social media