Persbericht

De Helix in nieuwe kleuren

19 januari 2012

Met de VISTA-telescoop van de ESO-sterrenwacht op Paranal, Chili, is een prachtige nieuwe opname van de Helixnevel gemaakt. De foto, gemaakt in het infrarood, toont slierten van koud gas die op zichtbare golflengten niet te zien zijn. Ook opvallend is de rijke achtergrond van sterren en sterrenstelsels.

De Helixnevel is een van de meest nabije en meest opvallende voorbeelden van een planetaire nevel [1]. Hij staat in het sterrenbeeld Aquarius (Waterman) en is ongeveer 700 lichtjaar van de aarde verwijderd. Dit vreemde object is ontstaan toen een zonachtige ster het eindstadium van zijn bestaan bereikte. Daarbij stootte de ster zijn buitenste gaslagen af, wat de vorming van de nevel tot gevolg had. De ster zelf, die zichtbaar is als het kleine blauwe stipje in het midden van de foto, is bezig om tot een witte dwerg te evolueren.

De eigenlijke nevel is een complex object bestaande uit stof, geïoniseerd materiaal en moleculair gas dat een schitterend bloemvormig patroon heeft aangenomen en onder invloed van de intense, ultraviolette gloed van de centrale hete ster tot gloeien wordt gebracht.

De hoofdring van de Helix is ongeveer twee lichtjaar groot – ruwweg de helft van de afstand tussen de zon en de eerstvolgende ster. Het materiaal van de nevel strekt zich echter tot zeker vier lichtjaar van de ster uit. Dat is op deze infraroodopname goed te zien: tot aan de randen van de foto zijn ijle flarden van rood moleculair gas waarneembaar

Op zichtbare golflengten is dit ijle gas moeilijk te zien, maar VISTA’s speciale detectors, die zeer gevoelig zijn voor infrarood licht, kunnen de gloed gemakkelijk vastleggen. De 4,1-meter telescoop is eveneens in staat om een indrukwekkende verzameling van achtergrondsterren en -stelsels te detecteren

Dankzij de scherpe blik van ESO’s VISTA-telescoop is ook de fijne structuur in de ringen van de nevel zichtbaar. Het infrarood laat de verdeling van het koele moleculaire gas goed zien. Het materiaal is samengeklonterd tot filamenten die straalsgewijs vanuit het centrum komen, wat het geheel een vuurwerkachtig karakter geeft.

Hoewel ze vrij iel lijken, zijn deze komeetachtige strengen van moleculaire waterstof ongeveer zo groot als ons zonnestelsel. De daarin aanwezige moleculen kunnen de energierijke straling die de stervende ster uitzendt zo goed weerstaan, omdat ze zijn samengeklonterd tot een soort knopen die op hun beurt worden afgeschermd door het stof en gas dat op zichtbare golflengten waarneembaar is. Hoe deze ‘knopen’ zijn ontstaan, is nog onduidelijk.

Noten

Deze tekst is op 18 januari aangepast om enkele kleine fouten recht te zetten.

[1] Planetaire nevels hebben niets met planeten te maken. Hun verwarrende benaming hebben zij te danken aan het feit dat veel van hen zich als schijfjes vertonen die qua uiterlijk aan de buitenste planeten van ons zonnestelsel (Uranus en Neptunus) doen denken. De Helixnevel, die ook de catalogusaanduiding NGC 7293 draagt, is een buitenbeentje, omdat hij zich in het beeldveld van een kleine telescoop als een groot, lichtzwak object vertoont.

Meer informatie

Het jaar 2012 staat in het teken van de vijftigste verjaardag van de oprichting van de Europese Zuidelijke Sterrenwacht (ESO). ESO is de belangrijkste intergouvernementele astronomische organisatie in Europa en de meest productieve sterrenwacht ter wereld. Zij wordt ondersteund door vijftien landen: België, Brazilië, Denemarken, Duitsland, Finland, Frankrijk, Italië, Nederland, Oostenrijk, Portugal, Spanje, Tsjechië, het Verenigd Koninkrijk, Zweden en Zwitserland. ESO voert een ambitieus programma uit, gericht op het ontwerpen, bouwen en beheren van grote sterrenwachten die astronomen in staat stellen om belangrijke wetenschappelijke ontdekkingen te doen. Ook speelt ESO een leidende rol bij het bevorderen en organiseren van samenwerking op astronomisch gebied. ESO beheert drie waarnemingslocaties van wereldklasse in Chili: La Silla, Paranal en Chajnantor. Op Paranal staan ESO’s Very Large Telescope (VLT), de meest geavanceerde optische sterrenwacht ter wereld, en twee surveytelescopen: VISTA werkt in het infrarood en is de grootste surveytelescoop ter wereld en de VLT Survey Telescope is de grootste telescoop die uitsluitend is ontworpen om de hemel in zichtbaar licht in kaart te brengen. ESO is ook de Europese partner van de revolutionaire telescoop ALMA, het grootste astronomische project van dit moment. Daarnaast bereidt ESO momenteel de bouw voor van de Europese Extremely Large optical/near-infrared Telescope (E-ELT), een telescoop van de 40-meterklasse die ‘het grootste oog op de hemel’ ter wereld zal worden.

Links

• Foto’s van VISTA

Contact

Richard Hook
ESO, La Silla, Paranal, E-ELT and Survey Telescopes Public Information Officer
Garching bei München, Germany
Tel: +49 89 3200 6655
Mobiel: +49 151 1537 3591
E-mail: rhook@eso.org

Marieke Baan (Perscontact Nederland)
ESO Science Outreach Network en NOVA Informatie Centrum
Tel: +31(0)20-5257480
E-mail: eson-netherlands@eso.org

Connect with ESO on social media

Dit is een vertaling van ESO-persbericht eso1205.