Persbericht

De Gebakken-Einevel: een lust voor het oog

ESO’s VLT bekijkt een bijzondere ster

28 september 2011

Astronomen hebben met ESO’s Very Large Telescope een opname gemaakt van een kolossale ster die tot de zeldzame klasse van de gele hyperreuzen behoort. De nieuwe opname is de beste die ooit van een ster van dit type is gemaakt en laat voor het eerst een enorme dubbele stofschil rond de hyperreus zien. De ster en zijn omhulsel doen denken aan een gebakken ei, wat het object een nogal bijzondere bijnaam heeft opgeleverd.

De monsterachtige ster, die officieel IRAS 17163-3907 [1] heet, is ongeveer duizendmaal zo groot als onze zon. Met een afstand van ongeveer 13.000 lichtjaar is hij voor zover bekend de meest nabije hyperreus, en nieuwe waarnemingen laten zien dat hij 500.000 keer zoveel licht uitstraalt als de zon [2].

‘Dat dit object helder straalt in het infrarood was al bekend, maar verrassend genoeg had tot nu toe niemand het herkend als een gele hyperreus,’ zegt Eric Lagadec (European Southern Observatory), die het team leidde dat de nieuwe opnamen heeft gemaakt.

De waarnemingen van de ster en de ontdekking van zijn omringende stofschillen zijn gedaan met VISIR, de infraroodcamera van de VLT. De opnamen zijn de eerste waarop het materiaal rond de ster duidelijk te zien is. Het blijkt om twee vrijwel volmaakt bolvormige schillen te gaan.

Als de Gebakken-Einevel in het centrum van ons zonnestelsel zou worden geplaatst, zou de aarde zich diep in de ster bevinden en de planeet Jupiter in een baan vlak boven zijn oppervlak cirkelen. De veel grotere omringende nevel zou alle overige planeten en dwergplaneten en zelfs ook een deel van de kometen ver buiten de baan van Neptunus verzwelgen. De buitenste schil heeft een straal die 10.000 keer zo groot is als de afstand zon-aarde.

Gele hyperreuzen bevinden zich in een extreem actief evolutiestadium waarbij ze een reeks explosieve gebeurtenissen ondergaan. Deze ster heeft in slechts een paar honderd jaar vier keer de massa van de zon uitgestoten [3]. De omvangrijke dubbele schil rond de ster bestaat uit het materiaal dat bij deze uitbarstingen is weggeblazen. Het betreft een mengsel van gas en silicaten.

Deze activiteit wijst erop dat de ster binnenkort op explosieve wijze aan zijn einde zal komen. Dat zal een van de eerstvolgende supernova-explosies in ons Melkwegstelsel zijn [4]. Supernova’s verrijken het interstellaire milieu met allerlei chemische elementen en hun schokgolven kunnen de aanzet geven tot de vorming van nieuwe sterren

Deze smakelijke opname van de Gebakken-Einevel is gemaakt door drie mid-infraroodfilters, die hier gebruikt zijn als de kleurcomponenten blauw, groen en rood [5].

Noten

[1] De naam geeft aan dat het object is ontdekt door IRAS, de satelliet waarmee in 1983 voor het eerst de infraroodhemel in kaart is gebracht. De getallen vormen zijn hemelcoördinaten, die een positie in het hart van de Melkweg in het sterrenbeeld Schorpioen aangeven.

[2] IRAS 17163-3907 is op de golflengte van 12 micron, waarop IRAS hem waarnam, een van de dertig helderste sterren aan de hemel. De ster is lang over het hoofd gezien, omdat hij in zichtbaar licht vrij zwak is.

[3] De totale massa van deze ster wordt op ongeveer twintig zonsmassa’s geschat.

[4] Na al hun waterstof te hebben verbruikt, veranderen alle sterren van tien zonsmassa’s en meer in rode superreuzen. Aan deze fase komt een einde zodra de ster ook al zijn helium heeft verbruikt. Sommige van deze zware sterren verkeren vervolgens een paar miljoen jaar – betrekkelijk kort is in het leven van een ster – in het post-rodereuzenstadium van de gele superreuzen. Daarna verandert zo’n ster heel snel in een ander bijzonder stertype: een lichtsterke blauwe variabele. Zulke sterren zijn heet, hebben een veranderlijke helderheid en verliezen door hun sterke sterrenwind voortdurend materie. Maar zelfs dat is nog niet het evolutionaire eindpunt van de ster die, voordat hij als supernova explodeert, nog in een onstabiele Wolf-Rayet-ster (http://www.eso.org/public/images/wr124/) kan veranderen.

[5] De gebruikte mid-infraroodfilters laten licht door op golflengten van ongeveer 8590 nm (blauwe component), 11.850 nm (groene component) en 12.810 nm (rode component).

Meer informatie

De resultaten van dit onderzoek worden gepresenteerd in het artikel ‘A double detached shell around a post-Red Supergiant: IRAS 17163-3907, the Fried Egg nebula’ van E. Lagadec et al., dat in het tijdschrift Astronomy & Astrophysics zal verschijnen. 

Het onderzoeksteam bestaat uit E. Lagadec (ESO, Garching, Duitsland), A.A. Zijlstra (Jodrell Bank Center For Astrophysics, Manchester, VK), R.D. Oudmaijer (University of Leeds, VK), T. Verhoelst (Instituut voor Sterrenkunde, Leuven, België), N.L.J. Cox (Instituut voor Sterrenkunde), R. Szczerba (N. Copernicus Astronomical Center, Toruń, Polen), D. Mékarnia (Observatoire de la Côte d’Azur, Nice, Frankrijk) en H. van Winckel (Instituut voor Sterrenkunde).

ESO, de Europese Zuidelijke Sterrenwacht, is de belangrijkste intergouvernementele sterrenkundeorganisatie in Europa, en het meest productieve astronomische observatorium ter wereld. Zij wordt ondersteund door vijftien landen: België, Brazilië, Denemarken, Duitsland, Finland, Frankrijk, Italië, Nederland, Oostenrijk, Portugal, Spanje, Tsjechië, het Verenigd Koninkrijk, Zweden en Zwitserland. ESO voert een ambitieus programma uit, gericht op het ontwerp, de bouw en het beheer van krachtige grondobservatoria die astronomen in staat stellen om belangrijke wetenschappelijke ontdekkingen te doen. ESO speelt ook een leidende rol bij het bevorderen en organiseren van samenwerking op sterrenkundig gebied. ESO beheert drie waarnemingslocaties van wereldklasse in Chili: La Silla, Paranal en Chajnantor. Op Paranal staan ESO’s Very Large Telescope (VLT), de meest geavanceerde optische sterrenwacht ter wereld, en twee surveytelescopen: VISTA werkt in het infrarood en is de grootste surveytelescoop ter wereld en de VLT Survey Telescope is de grootste telescoop die uitsluitend is ontworpen om de hemel in zichtbaar licht in kaart te brengen. Ook is ESO de Europese partner van de revolutionaire telescoop ALMA, het grootste sterrenkundige project van dit moment. Daarnaast bereidt ESO momenteel de bouw voor van de Europese Extremely Large optische/nabij-infrarood Telescoop (E-ELT), een telescoop van de 40-meterklasse die ‘het grootste oog op de hemel’ ter wereld zal worden.

Links

• Onderzoeksverslag: artikel in A&A

Contact

Dr Eric Lagadec
Astronomer, ESO
Garching bei München, Germany
Tel: +49 89 3200 6932
E-mail: elagadec@eso.org

Richard Hook
Public Information Officer, ESO
Garching bei München, Germany
Tel: +49 89 3200 6655
E-mail: rhook@eso.org

Marieke Baan (Perscontact Nederland)
ESO Science Outreach Network en NOVA Informatie Centrum
Tel: +31(0)20-5257480
E-mail: eson-netherlands@eso.org

Connect with ESO on social media