Persbericht

Eerste beelden van de VLT Survey Telescope

VST en 268 megapixel OmegaCAM gaan van start

8 juni 2011

De VLT Survey Telescope (VST), de jongste aanwinst van ESO’s Paranal-sterrenwacht, heeft zijn eerste indrukwekkende opnamen van de zuidelijke hemel gemaakt. De VST is een geavanceerde 2,6-meter telescoop voorzien van een enorme 268 megapixel camera – OmegaCAM – die ontworpen is om de hemel zowel snel als nauwkeurig in beeld te brengen. De telescoop vult ESO’s infrarood-surveytelescoop VISTA perfect aan. Nieuwe opnamen van de Omeganevel en de bolvormige sterrenhoop Omega Centauri illustreren de kracht van de VST.

Een nieuwe telescoop en camera

De VLT Survey Telescope (VST) is de meest recente aanwinst van ESO’s Paranal-sterrenwacht in de Noord-Chileense Atacamawoestijn. Hij is ondergebracht in een behuizing die vlak naast de vier grote telescopen van de VLT op de top van de Cerro Paranal staat, op een van de beste waarneemlocaties ter wereld. De VST is een groothoek-surveytelescoop met een beeldveld dat twee keer zo breed is als de volle maan. Hij is de grootste telescoop ter wereld die specifiek ontworpen is om de hemel op zichtbare golflengten in kaart te brengen. De komende jaren zullen de VST en zijn camera OmegaCAM enkele zeer gedetailleerde surveys van de zuidelijke hemel maken. Al deze surveygegevens zullen openbaar worden gemaakt.

‘Ik ben heel blij met de indrukwekkende eerste beelden van de VST en OmegaCAM. De unieke combinatie van de VST en de VISTA infrarood-surveytelescoop maakt het mogelijk om allerlei interessante objecten aan te wijzen voor gedetailleerdere vervolgwaarnemingen met de krachtige telescopen van de VLT,’ zegt Tim de Zeeuw, algemeen directeur van ESO.

‘Het VST-project heeft vele problemen overwonnen, maar betaalt zich nu terug – met zijn uitstekende beeldkwaliteit, de verwachtingen van de astronomische gemeenschap en de inspanningen van de vele mensen van INAF die bij de bouw ervan betrokken waren. Het doet me veel genoegen om de VST in bedrijf te zien,’ voegt Tommaso Maccacaro, president van het Italiaanse Nationale Astrofysische Instituut (INAF), daaraan toe.

Het VST-programma is een gezamenlijke onderneming van de INAF–Osservatorio Astronomico di Capodimonte in Napels, Italië [1], en ESO. INAF heeft de telescoop ontworpen en gebouwd met medewerking van toonaangevende Italiaanse bedrijven, en ESO is verantwoordelijk voor de behuizing en de bouwkundige werkzaamheden ter plaatse. OmegaCAM, de camera van de VST, is ontworpen en gebouwd door een consortium van onder meer instituten in Nederland, Duitsland en Italië [2], met belangrijke bijdragen van ESO. De nieuwe faciliteit wordt beheerd door ESO, die ook de door de telescoop verzamelde gegevens zal archiveren en distribueren.

De VST is een geavanceerde telescoop met een opening van 2,6 meter, voorzien van een actief optisch systeem dat de spiegels van het instrument steeds perfect positioneert. In zijn hart, achter grote lenzen die de best mogelijke beeldkwaliteit garanderen [3], bevindt zich de 770 kilogram wegende camera OmegaCAM. Deze is gebouwd rond 32 ccd-detectors [4], in een afgesloten vacuüm, die tezamen beelden van 268 megapixel vastleggen.

De eerste beelden

Telescoop en camera zijn ontworpen om de hoge hemelkwaliteit boven Paranal volledig te benutten. ‘De sublieme beelden die VST en OmegaCAM nu afleveren zijn een eerbetoon aan de grote inspanningen die vele teams in Europa de afgelopen jaren hebben geleverd. We verheugen ons nu op de rijke oogst aan wetenschappelijke ontdekkingen van de VST-surveys,’ aldus Massimo Capaccioli, principal investigator van het VST-project.

De eerste vrijgegeven opname toont het spectaculaire stervormingsgebied Messier 17, ook bekend als de Omeganevel, zoals het nog nooit eerder is gezien. Dit spectaculaire gebied van gas, stof en hete, jonge sterren staat in het hart van de Melkweg, in het sterrenbeeld Boogschutter. Het beeldveld van de VST is groot genoeg om de complete nevel, inclusief zijn zwakkere buitendelen, haarscherp vast te leggen.

De tweede vrijgegeven opname is misschien wel het beste portret dat ooit van de bolvormige sterrenhoop Omega Centauri is gemaakt. Dit is de grootste bolhoop aan de hemel, maar het zeer grote beeldveld van de VST en OmegaCAM kan zelfs de zwakke buitengebieden van dit sensationele object omvatten. Dit beeld, waarop ongeveer 300.000 sterren te zien zijn, illustreert het uitstekende oplossend vermogen van de VST.

De surveys

De VST zal de komende vijf jaar drie openbare surveys uitvoeren [6]. De KIDS-survey zal verscheidene hemelgebieden buiten de Melkweg in beeld brengen. Deze survey, gericht op het onderzoek van donkere materie, donkere energie en de evolutie van sterrenstelsels, zal vele nieuwe clusters van sterrenstelsels en verre quasars opsporen. De VST ATLAS-survey zal een groter deel van de hemel beslaan en zich richten op het onderzoek van donkere energie en steun verlenen aan gedetailleerdere onderzoeken met de VLT en andere telescopen. De derde survey, VPHAS+, zal het centrale vlak van de Melkweg in beeld brengen, om de structuur van de galactische schijf en zijn stervormingsgeschiedenis in kaart te brengen. VPHAS+ zal een catalogus van naar schatting 500 miljoen objecten, waaronder vele nieuwe voorbeelden van ongewone sterren in uiteenlopende evolutiestadia, opleveren.

De hoeveelheid gegevens die OmegaCAM produceert zal enorm zijn. Elk jaar zal ongeveer 30 terabyte aan ruwe gegevens worden geproduceerd en ter verwerking naar datacentra in Europa worden gestuurd [7]. In Groningen en Napels is een nieuw, geavanceerd softwaresysteem ontwikkeld dat deze enorme stroom van gegevens in goede banen moet leiden. De eindproducten van de verwerking zullen bestaan uit enorme lijsten van ontdekte objecten en beeldmateriaal. Deze zullen voor wetenschappelijke analyse beschikbaar worden gesteld aan astronomen overal ter wereld.

‘De combinatie van groot beeldveld, uitstekende beeldkwaliteit en het zeer efficiënte bedrijfsplan van de VST zal een enorme weelde aan informatie opleveren die de astrofysica op vele terreinen zal stimuleren,’ concludeert Konrad Kuijken, hoofd van het OmegaCAM-consortium.

Noten

[1] De VST is ontworpen door de INAF-sterrenwacht in Capodimonte in Napels. Alle componenten – met uitzondering van de belangrijkste optiek, die door de Russische firma LZOS is geleverd – zijn gebouwd door Italiaanse bedrijven. INAF heeft toegezien op de constructie en de installatie op de Paranal-sterrenwacht. Dit werk werd uitgevoerd met medewerking van projectmanager G. De Paris en AIV-manager D. Fierro. leden van de INAF-afdeling voor nationale projecten op Monte Mario in Rome. De projectmanager voor de huidige fase van ingebruikneming is P. Schipani van de INAF-Capodimonte-sterrenwacht. Hij was eerder VST-project-ingenieur en geeft leiding aan een team dat grotendeels uit medewerkers van de sterrenwachten van Napels en Padua bestaat. Het VST-Tube softwaresysteem voor de gegevensverwerking in Napels werd ontwikkeld door A. Grado.

[2] Het OmegaCAM-consortium bestaat uit instituten in Nederland (NOVA, en met name het Kapteyn Instituut/OmegaCEN Groningen en de Sterrewacht Leiden), Duitsland (met de name de universiteitssterrenwachten van München, Göttingen en Bonn) and Italië (INAF, met name de sterrenwachten van Padua en Napels). Het ESO Optical Detector Team verschaft het detectorsysteem. OmegaCAM wordt geleid door PI K. Kuijken (universiteiten van Groningen en Leiden) en co-PI’s R. Bender (USM/MPE, München) en E. Cappellaro (INAF, Osservatorio Astronomico di Padova); het projectmanagement is in handen van B. Muschielok en R. Häfner (universiteitssterrenwacht van de Ludwig-Maximilians-Universität München), en het databeheersysteem, Astro-WISE, is ontwikkeld door OmegaCEN-NOVA, onder leiding van E.A. Valentijn (Groningen).

[3] De telescoopoptiek corrigeert ook voor atmosferische dispersie.

[4] De camera bevat daarnaast ook extra ccd’s, die worden gebruikt voor het volgsysteem van de telescoop en voor de actieve optische systemen.

[5] Om de kleuren van hemelobjecten te kunnen meten, kunnen verschillen zeer grote glazen filters automatisch voor de detectors worden geschoven. Elk filter is meer dan 30 cm groot en voorzien van speciale coatings om zo min mogelijk licht verloren te laten gaan. Ook is er een zeer grote sluiter, bestaande uit twee bladen, die wordt gebruikt om het licht tegen te houden wanneer de detectors worden uitgelezen.

[6] Meer informatie over de VST-surveys is te vinden op http://www.eso.org/sci/observing/policies/PublicSurveys/sciencePublicSurveys.html.

[7] De VST/OmegaCAM-surveys zullen gebruik maken van een nieuwe, speciaal voor dit doel aangelegde, snelle intercontinentale dataverbinding tussen Paranal en Europa, die tot stand is gekomen met steun van de Europese Unie (eso1043).

Meer informatie

ESO, de Europese Zuidelijke Sterrenwacht, is de belangrijkste intergouvernementele sterrenkundeorganisatie in Europa, en het meest productieve astronomische observatorium ter wereld. ESO wordt ondersteund door 15 landen: België, Brazilië, Denemarken, Duitsland, Finland, Frankrijk, Italië, Nederland, Oostenrijk, Portugal, Spanje, Tsjechië, het Verenigd Koninkrijk, Zweden en Zwitserland. ESO voert een ambitieus programma uit, gericht op het ontwerp, de bouw en het beheer van krachtige grondobservatoria die astronomen in staat stellen om belangrijke wetenschappelijke ontdekkingen te doen. ESO speelt ook een leidende rol bij het bevorderen en organiseren van samenwerking op sterrenkundig gebied. ESO beheert drie waarnemingslocaties van wereldklasse in Chili: La Silla, Paranal en Chajnantor. Op Paranal staat ESO’s Very Large Telescope (VLT), de meest geavanceerde optische sterrenwacht ter wereld. Ook is ESO de Europese partner van de revolutionaire telescoop ALMA, het grootste sterrenkundige project van dit moment. Daarnaast bereidt ESO momenteel de bouw voor van de 42-meter Europese Extremely Large optische/nabij-infrarood Telescoop (E-ELT), die ‘het grootste oog op de hemel’ ter wereld zal worden.

Links

• Foto’s van de VST
• Link naar de ESO VST publieke webpagina’s.
• Links naar andere persberichten

Contact

Prof. Massimo Capaccioli
University of Naples Federico II and INAF-Capodimonte Astronomical Observatory
Naples, Italy
Tel: +39 081 557 5601
Mobiel: +39 335 677 6940
E-mail: capaccioli@na.infn.it

Prof. Koen Kuijken
Leiden Observatory
The Netherlands
Tel: +31 71 527 5848
E-mail: kuijken@strw.leidenuniv.nl

Prof. Edwin A. Valentijn
University of Groningen
The Netherlands
Tel: +31 50 363 4011/4036 (secretary)
Mobiel: +31 6 482 76416
E-mail: valentyn@astro.rug.nl

Prof. Ralf Bender
University Observatory of the Ludwig-Maximilians-University Munich, and Max-Planck-Institute for Extraterrestrial Physics
Garching bei München, Germany
Tel: +49 89 2180 5999
E-mail: bender@usm.lmu.de

Richard Hook
ESO, La Silla, Paranal, E-ELT and Survey Telescopes Public Information Officer
Garching bei München, Germany
Tel: +49 89 3200 6655
Mobiel: +49 151 1537 3591
E-mail: rhook@eso.org

Marieke Baan (Perscontact Nederland)
ESO Science Outreach Network en NOVA Informatie Centrum
Tel: +31(0)20-5257480
E-mail: eson-netherlands@eso.org

Connect with ESO on social media