Persbericht

De lichte en donkere kant van een stervormingsnevel

31 maart 2010

ESO heeft een opname vrijgegeven van Gum 19, een onbekende, zwakke nevel, die in het infrarood een donkere en een heldere helft heeft. Aan een zijde wordt heet waterstofgas verlicht door een blauwe superreus, de ster V391 Velorum. In de strook donkere materie links van V391 Velorum vindt stervorming plaats. Over vele duizenden jaren zullen deze jonge sterren, samen met het exploderen van V391 Velorum in een supernova, het Januskopachtige uiterlijk van Gum 19 waarschijnlijk veranderen.

Gum 19 bevindt zich in het sterrenbeeld Vela (Zeilen) op een afstand van ongeveer 22.000 lichtjaar. De bijnaam Gum 19 is ontleend aan een publicatie van de Australische astrofysicus Colin S. Gum uit 1995, het eerste belangrijke onderzoek naar zogenoemde H II-gebieden (lees “H-twee”) aan de zuidelijke sterrenhemel. H-II verwijst naar waterstofgas dat is geïoniseerd, zo sterk verhit dat de waterstofatomen hun elektronen verliezen. Zulke gebieden stralen licht uit op een klein aantal golflengten (of kleuren), wat deze kosmische wolken hun karakteristieke roodachtige kleur geeft. Deze H II-gebieden veranderen, net als wolken op aarde, in de loop der tijd van vorm en structuur, hoewel dit voor ons niet zichtbaar is, omdat er eeuwen overheen gaan. Gum 19 heeft iets van een science fiction-achtige verschijning, met een smalle, bijna verticale, heldere strook die door de nevel snijdt. De nevel lijkt wel op een tweekleurige maanvis of op een pijl met een donkere punt.

Deze indringende opname van Gum 19 is gemaakt met het infraroodinstrument SOFI op ESO’s New Technology Telescope (NTT) op de La Silla hoogvlakte in Chili. SOFI is de afkorting van ‘Son of ISAAC’, genoemd naar het instrument ISAAC, op ESO’s Very Large Telescope op de berg Paranal ten noorden van La Silla. Door deze nevel in het infrarood te bestuderen, kunnen astronomen gedeeltelijk door het stof heen kijken.

De vuurhaard die Gum 19 zo helder laat schijnen is de gigantische, snikhete ster V391 Velorum. Met een oppervlaktetemperatuur van maar liefst 30.000 graden Celsius schijnt V391 Velorum heel helder in het bloedhete blauwe deel van zichtbaar licht. Deze zware ster heeft nogal grillige eigenschappen en is daarom geclassificeerd als een variabele ster. Zijn helderheid kan plotseling variëren als gevolg van sterke activiteit van onder meer de uitstoot van materie, wat bijdraagt aan de samenstelling en lichtstraling van Gum 19.

Zware sterren als V391 Velorum schijnen niet lang. Na een relatief kort leven van ongeveer tien miljoen jaar eindigen ze in een supernova-explosie. Tijdens zo’n explosie, waarin de ster tijdelijk net zo helder is als een heel sterrenstelsel en grote hoeveelheden materie uitstoot, kunnen de kleur en vorm van de omgeven nevel radicaal veranderen. Daarom kunnen V391 Velorums laatste stuiptrekkingen Gum 19 onherkenbaar achterlaten.

In de omgeving van deze grillige superreus vormen zich steeds weer nieuwe sterren. H II-gebieden duiden op actieve stervorming, waar grote hoeveelheden gas en stof ineenstorten onder hun eigen zwaartekracht. Over een paar miljoen jaar – een fractie op de kosmische tijdschaal – zullen de samentrekkende hopen materie uiteindelijk zo compact worden dat er in hun centrum kernfusie optreedt. De energie en sterrenwind van deze nieuwgeboren sterren zal ook het gaslandschap van Gum 19 veranderen.

Meer informatie

ESO, de Europese Zuidelijke Sterrenwacht, is de belangrijkste intergouvernementele sterrenkundeorganisatie in Europa en wereldwijd het meest productieve astronomische observatorium. ESO wordt ondersteund door 14 landen: België, Denemarken, Duitsland, Finland, Frankrijk, Italië, Nederland, Oostenrijk, Portugal, Spanje, Tsjechië, het Verenigd Koninkrijk, Zweden en Zwitserland. ESO voert een ambitieus programma uit gericht op het ontwerp, de bouw en de exploitatie van krachtige grondobservatoria die astronomen in staat stellen om belangrijke wetenschappelijke ontdekkingen te doen. ESO speelt ook een leidende rol in het bevorderen en organiseren van samenwerking in het sterrenkundig onderzoek. ESO exploiteert drie observatielocaties van wereldklasse in Chili: La Silla, Paranal en Chajnantor. Op Paranal exploiteert ESO de Very Large Telescope (VLT), 's werelds meest geavanceerde optische observatorium en ESO is de Europese partner van de revolutionaire telescoop ALMA. ESO is momenteel bezig met ontwerpstudies voor de 42-meter Europese Extremely Large optische/nabij-infrarood Telescoop ( E-ELT), die ‘het grootste oog op de hemel’ ter wereld zal worden.

Contact

Henri Boffin
ESO ePOD
Garching, Germany
Tel: +49 89 3200 6222
Mobiel: +49 174 515 43 24
E-mail: hboffin@eso.org

Marieke Baan (Perscontact Nederland)
ESO Science Outreach Network en NOVA Informatie Centrum
Tel: +31(0)20-5257480
E-mail: eson-netherlands@eso.org

Connect with ESO on social media

Dit is een vertaling van ESO-persbericht eso1014.