Persberichten 2016

21 december 2016: De Atacama Large Millimeter/submillimeter Array (ALMA) in Chili kan sinds kort een nieuw stukje van het elektromagnetische spectrum waarnemen. Dit is mogelijk dankzij nieuwe ontvangers die in de antennes van de telescoop zijn geïnstalleerd, die radiogolven met golflengten van 1,4 tot 1,8 millimeter kunnen detecteren. De upgrade stelt astronomen in staat om de zwakke signalen van water in het nabije heelal op te vangen.

12 december 2016: Een buitengewoon heldere punt van licht in het verre heelal, met de aanduiding ASASSN-15lh, werd beschouwd als de helderste supernova-explosie die ooit is waargenomen. Maar nieuwe waarnemingen vanuit diverse sterrenwachten, waaronder ESO, hebben deze interpretatie in twijfel getrokken. Een team van astronomen suggereert nu dat de oorzaak een nog veel extremer en zeldzamer verschijnsel was: een snel ronddraaiend zwart gat dat een passerende ster aan flarden heeft getrokken.

9 december 2016: De ESO-Raad heeft Xavier Barcons (57) benoemd als de volgende directeur-generaal van ESO. Hij neemt die functie in op 1 september 2017, wanneer de termijn van Tim de Zeeuw, de huidige directeur-generaal, verstrijkt.

7 december 2016: Analyse van een omvangrijke nieuwe survey van sterrenstelsels, gedaan met ESO’s VLT Survey Telescope in Chili, wijst erop dat de donkere materie een geringere dichtheid heeft en gelijkmatiger over de ruimte is verdeeld dan tot nu toe werd gedacht. Een internationaal team heeft gegevens van de Kilo Degree Survey (KiDS) gebruikt om te onderzoeken hoe het licht van ongeveer 15 miljoen verre sterrenstelsels is beïnvloed door de zwaartekracht van de grootschalige materieverdeling in het heelal. De resultaten lijken in strijd te zijn met eerdere resultaten van de Planck-satelliet.

30 november 2016: Door het licht van een uitzonderlijk compacte en sterk magnetische neutronenster te onderzoeken met ESO’s Very Large Telescope, hebben astronomen wellicht de eerste observationele aanwijzing gevonden voor een vreemd kwantumeffect dat in de jaren ’30 van de vorige eeuw voor het eerst werd voorspeld. De polarisatie van het waargenomen licht wijst erop dat de lege ruimte rond de neutronenster onderhevig is aan een kwantumeffect dat vacuüm-dubbelbreking wordt genoemd.

9 november 2016: Scherpe nieuwe opnamen laten opvallende structuren zien in de planeet-vormende schijven rond jonge sterren. Dankzij het SPHERE-instrument van ESO’s Very Large Telescope is het nu mogelijk om de complexe dynamica van jonge zonnestelsels waar te nemen – in één geval zelfs in realtime. De onlangs gepubliceerde resultaten van drie teams van astronomen laten op indrukwekkende wijze zien hoe goed SPHERE in staat is om vast te leggen welke uitwerking planeten hebben op de schijven waaruit zij geboren worden.

2 november 2016: Met het MUSE-instrument van ESO’s Very Large Telescope zijn spectaculaire nieuwe waarnemingen gedaan van enorme zuilachtige structuren in de Carinanevel. De verschillende zuilen die door een internationaal onderzoeksteam zijn geanalyseerd lijken ‘zuilen van verwoesting’ te zijn. Daarin onderscheiden ze zich van de beroemde ‘Zuilen der schepping’ in de Adelaarnevel, met wie ze veel overeenkomsten vertonen.

26 oktober 2016: Een internationaal team van astronomen heeft gloeiende gaswolken ontdekt rond verre quasars. Deze nieuwe survey met het MUSE-instrument van ESO’s Very Large Telescope wijst erop dat halo’s rond quasars veel talrijker zijn dan verwacht. En de eigenschappen van de ontdekte halo’s zijn in sterke tegenspraak met de gevestigde theorieën over het ontstaan van sterrenstelsels in het vroege heelal.

19 oktober 2016: Een internationaal team van astronomen heeft, met behulp van de Very Large Telescope Interferometer, de meest detailrijke foto ooit gemaakt van Eta Carinae. Daarbij zijn nieuwe verrassende structuren binnen dit dubbelstersysteem ontdekt, onder meer van het gebied tussen de twee sterren waar extreem snelle sterrenwinden op elkaar botsen. Deze nieuwe blik op dit mysterieuze stersysteem kan leiden tot een beter begrip van de evolutie van zeer zware sterren.

12 oktober 2016: Met behulp van ESO’s infraroodtelescoop VISTA zijn in het centrum van de Melkweg voor het eerst oude sterren van het type RR Lyrae ontdekt. RR Lyrae-sterren maken gewoonlijk deel uit van sterrenpopulaties van meer dan 10 miljard jaar oud. Hun ontdekking wijst erop dat het uitpuilende centrum van de Melkweg is ontstaan door het samengaan van enkele stokoude sterrenhopen. Mogelijk vormen de sterren zelfs het overblijfsel van de zwaarste en oudste sterrenhoop van de hele Melkweg.

5 oktober 2016: Op deze nieuwe opname van de nevel Messier 78 geven jonge sterren hun omgeving een blauwachtige gloed, terwijl rode sterren-in-wording zich aan hun cocons van kosmisch stof proberen te ontworstelen. Voor onze ogen zouden de meeste sterren verscholen gaan achter het stof, maar ESO’s Visible and Infrared Survey Telescope for Astronomy (VISTA) ziet nabij-infrarood licht, dat dwars door het stof heen gaat. De telescoop fungeert als een reusachtige stofzuiger waarmee astronomen diep in het hart van de nevel kunnen doordringen.

29 september 2016: Een ‘warme’, dichte massa van complexe moleculen die zich om een pasgeboren ster heeft verzameld – dat is wat een team van Japanse astronomen met ALMA heeft ontdekt. Deze unieke, warme moleculaire kern is de eerste in zijn soort die buiten de Melkweg is ontdekt. Hij heeft een chemische samenstelling die sterk afwijkt van die van vergelijkbare objecten in ons eigen sterrenstelsel. Dat kan erop wijzen dat de chemische processen die verspreid over het heelal plaatsvinden veel diverser zijn dan verwacht.

22 september 2016: Diverse internationale teams van astronomen hebben, met behulp van de Atacama Large Millimeter/submillimeter Array (ALMA), de verre uithoek van het heelal verkend die voor het eerst te zien was op de iconische opnamen van het Hubble Ultra Deep Field (HUDF). Deze nieuwe ALMA-waarnemingen gaan aanzienlijk dieper en zijn beduidend scherper dan eerdere surveys op millimetergolflengten. Ze laten duidelijk zien dat er een sterk verband bestaat tussen het stervormingstempo in jonge sterrenstelsels en hun totale massa aan sterren. Ze tonen ook de hoeveelheden sterren-vormend gas op verschillende momenten in de kosmische geschiedenis. Dat levert nieuwe inzichten op over het ‘gouden tijdperk’ van de vorming van sterrenstelsels, ongeveer tien miljard jaar geleden.

21 september 2016: Een internationaal onderzoeksteam heeft, met behulp van ALMA, de Very Large Telescope van ESO en andere telescopen, de ware aard ontdekt van een bijzonder object in het verre heelal dat een Lyman-alpha blob wordt genoemd. Tot nu toe begrepen astronomen niet waardoor reusachtige gaswolken als deze zo helder zijn, maar ALMA heeft nu twee sterrenstelsels in het hart van een van deze objecten ontdekt die in zo’n hoog tempo nieuwe sterren produceren dat ze hun omgeving laten stralen. De twee grote sterrenstelsels zijn op hun beurt omgeven door een zwerm van kleinere stelsels waarmee zij een cluster-in-wording vormen. Het tweetal zal uiteindelijk evolueren tot één groot elliptisch sterrenstelsel.

15 september 2016: Het mysterie van een vreemde verandering in het gedrag van een superzwaar zwart gat in het centrum van een ver sterrenstelsel is opgelost. Een internationaal team van astronomen heeft, met behulp van ESA’s Very Large Telescope, de Hubble-ruimtetelescoop van NASA/ESA en de röntgensatelliet Chandra van NASA, ontdekt dat het zwarte gat moeilijke tijden doormaakt. Het ontvangt niet meer voldoende brandstof om het te laten stralen.

7 september 2016: Met behulp van onder meer ESO’s Very Large Telescope heeft een internationaal team van astronomen een fossiel overblijfsel van de vroege Melkweg ontdekt, dat sterren van sterk uiteenlopende leeftijden bevat. Dit complex van sterren lijkt op een bolvormige sterrenhoop, maar is anders dan alle andere sterrenhopen die we kennen. Het bevat sterren die sterke overeenkomsten vertonen met de oudste sterren in de Melkweg en overbrugt de kloof in kennis tussen het verleden en het heden van ons sterrenstelsel.

24 augustus 2016: Astronomen hebben mede met behulp van ESO-telescopen duidelijk bewijs gevonden van een planeet die draait om Proxima Centauri, de dichtstbijzijnde ster vanaf de aarde. Deze langgezochte wereld, die de naam Proxima b heeft gekregen, draait in 11 dagen rond zijn koele rode moederster en heeft een temperatuur waarbij vloeibaar water op het oppervlak mogelijk is. De rotsachtige wereld is iets zwaarder dan de aarde. Het is de dichtstbijzijnde exoplaneet en het kan ook de meest nabije woonplaats zijn voor leven buiten ons zonnestelsel. Het artikel dat deze vondst beschrijft, staat in het tijdschrift Nature van 25 augustus 2016.

10 augustus 2016: De kleine opeenhoping van heldere blauwe sterren in de linker bovenhoek van deze enorme nieuwe 615 megapixel ESO-opname is een perfect kosmisch laboratorium voor het onderzoek van de levensloop van sterren. De sterrenhoop, die Messier 18 heet, bestaat uit sterren die gezamenlijk uit een en dezelfde grote wolk van gas en stof zijn ontstaan. Deze foto, waarop ook uitgestrekte rode wolken van gloeiend waterstofgas en donkere filamenten van stof te zien zijn, is gemaakt met de VLT Survey Telescope (VST) van de ESO-sterrenwacht op Paranal (Chili).

27 juli 2016: Astronomen hebben, met behulp van ESO’s Very Large Telescope en andere telescopen op de grond en in de ruimte, een nieuw soort exotische dubbelster ontdekt. In het AR Scorpii-stelsel jaagt een snel ronddraaiende witte dwergster elektronen aan tot bijna de snelheid van het licht. Deze zeer energierijke deeltjes produceren uitbarstingen van straling die de begeleidende rode dwergster teisteren. Hierdoor vertoont de dubbelster eens in de 1,97 minuten spectaculaire pulsen van straling op golflengten die uiteenlopen van ultraviolet tot radio. De onderzoeksresultaten worden op 28 juli 2016 gepubliceerd in het tijdschrift Nature.

13 juli 2016: De Atacama Large Millimeter/submillimeter Array (ALMA) heeft voor het eerst de sneeuwgrens van water binnen een protoplanetaire schijf kunnen onderscheiden. Deze grens geeft aan waar de temperatuur in de schijf rond een jonge ster ver genoeg zakt om sneeuw te kunnen vormen. Door een spectaculaire toename van de helderheid van de jonge ster V883 Orionis warmde het binnenste deel van de schijf snel op, waardoor de sneeuwgrens veel verder naar buiten opschoof dan normaal is voor een protoster en deze voor het eerst kon worden waargenomen. De resultaten van de waarnemingen worden op 14 juli 2016 gepubliceerd in het tijdschrift Nature.