De opkomst en ondergang van een supernova

Een nieuwe bijzondere videosequentie toont het snel helder worden en trager uitdoven van een supernova-explosie in het sterrenstelsel NGC 1365. De supernova, die de naam SN 2012fr heeft gekregen, werd op 27 oktober 2012 ontdekt door de Franse astronoom Alain Klotz. De video is samengesteld uit achter elkaar gemonteerde beelden gemaakt met de kleine TAROT robottelescoop die op ESO's La Silla observatorium in Chili is gelegen.

Supernova's zijn het resultaat van het catastrofale explosieve 'sterfproces' van bepaalde typen sterren. Een supernova kan zo fel zijn dat het hele melkwegstelsel waar ze onderdeel van is wekenlang wordt overstraalt waarna de supernova weer langzaam uitdooft.

De supernova 2012fr [1] werd ontdekt door Alain Klotz op de middag van 27 oktober 2012. Hij deed op dat moment metingen aan de helderheid van een zwakke veranderlijke ster in een beeld gemaakt met de TAROT (Télescope à Action Rapide pour les Objets Transitoires) op ESO's observatorium La Silla, toen hij een nieuw object waarnam dat drie dagen eerder nog onzichtbaar was. Na verdere telescoopobservaties door astronomen van over de hele wereld werd duidelijk dat het heldere object een type la supernova was.

Sommige sterren draaien samen als dubbelster rond een gemeenschappelijk zwaartepunt. In een aantal gevallen is één van hen een zeer oude witte dwerg die materiaal van zijn metgezel steelt en uiteindelijk instabiel wordt en ontploft. Dit staat bekend als een Type Ia supernova.

Dit type supernova is erg belangrijk omdat ze de sleutel vormen tot de meest betrouwbare afstandsmetingen naar zeer afgelegen sterrenstelsels in het vroege heelal. Voorbij de sterrenstelsels in de Lokale Groep hebben astronomen zeer heldere objecten met voorspelbare eigenschappen nodig om de geschiedenis van het uitdijen van het heelal in kaart te brengen. Het type Ia supernova's is hiervoor ideaal omdat hun helderheid bij elke explosie op bijna dezelfde manier piekt en dooft. Metingen aan de afstand tot type Ia supernova's leidde tot de ontdekking van het versnellend uitdijen van het heelal. Werk dat werd bekroond met de Nobelprijs voor de Natuurkunde in 2011.

Het sterrenstelsel dat de gastheer is van deze supernova is NGC 1365 (zie ook potw1037a) Een elegant balkspiraalstelsel dat op 60 miljoen lichtjaar ligt in de richting van het sterrenbeeld Fornax (Oven). Met een diameter van ongeveer 200.000 lichtjaar, valt het nogal op tussen de andere sterrenstelsels in het Fornaxcluster. Er loopt een kolossale rechte balk door dit sterrenstelsel, met in het midden de kern. De nieuwe supernova is eenvoudig te herkennen boven de kern in het midden van het beeld.

Astronomen ontdekten in 2012 meer dan 200 nieuwe supernova's waarvan SN 2012fr één van de helderste is. De supernova werd voor het eerst zichtbaar op 27 oktober 2012, en bereikte zijn sterkste helderheid op 11 november 2012 [2]. Het was op dat moment gemakkelijk te zien met een middelgrote amateurtelescoop. De video werd samengesteld uit een reeks beelden van het sterrenstelsel, genomen over een periode van drie maanden; vanaf de ontdekking in oktober tot medio januari 2013.

TAROT is een 25-centimeter optische gerobotiseerde telescoop die in staat is om zeer snel te bewegen: een observatie start binnen een seconde. Hij is in 2006 geïnstalleerd op het La Silla observatorium met als doel het detecteren van kosmische gammaflitsen. De beelden van SN 2012fr werden gemaakt met behulp van blauwe, groene en rode filters.

Noten

[1] Supernova's worden aangeduid met het jaar waarin ze worden ontdekt en de volgorde waarin ze worden ontdekt tijdens dat jaar, door het gebruik van letters van het alfabet. Het feit dat de supernova werd ontdekt door een Frans team en het is aangeduid met de letters 'fr' is puur toeval.

[2] Op dat moment betrof het een helderheid van magnitude 11.9. Dit is ongeveer 200 keer te zwak om het zelfs op een heldere donkere nacht met het blote oog te zien. Maar als de supernova op zijn hoogtepunt voor een waarnemer op dezelfde afstand als onze zon zou staan, is deze ongeveer 3000 miljoen keer helderder dan de zon.

Links

• Video: TAROT ontdekt een heldere supernova in NGC 1365
• Video: TAROT ontdekt een heldere supernova in NGC 1365 (met datumaanduiding)

Contact

Alain Klotz Institut de Recherche en Astrophysique et Planetologie 
Toulouse, Frankrijk
Tel: +33 05 61 55 66 66
E-mail: alain.klotz@irap.omp.eu

Richard Hook ESO, La Silla, Paranal, E-ELT & Survey Telescopen Persvoorlichter
Garching bei München, Duitsland
Tel: +49 89 3200 6655
Mobiel: +49 151 1537 3591
E-mail: rhook@eso.org

Vertaling: Peter Middelkoop