Foto van de Week

9 november 2015: De krachtige Atacama Large Millimeter/submillimeter Array (ALMA) onthult twee immense, geribbelde jets van dicht gas met bijna perfecte symmetrie. Ze komen uit een enkele bron in het midden van deze afbeelding. In hun oorsprong ligt een extreem jonge ster, een protoster. Uiteindelijk zal zich een ster vormen die lijkt op onze zon. De babyster, beter bekend als CARMA-7, en zijn jets liggen op een afstand van ongeveer 1400 lichtjaar van de aarde in het Zuidelijke Slang sterrencluster. Dit dichte cluster, in het sterrenbeeld Serpens (de Slang), herbergt ten minste dertig van dit soort protosterren die binnen korte tijd zullen ontbranden. De grote hoeveelheid protosterren levert astronomen een perfect laboratorium waarin zij de interacties tussen sterren en hun omgeving kunnen bestuderen. De eerste stapjes van het leven van een ster zijn nog steeds slecht begrepen, maar astronomen concluderen dat de geknoopte, rokerige jets zijn veroorzaakt door periodieke uitbarstingen van gas, dat ...

2 november 2015: Dit majestueuze panorama laat de omgeving zien van ESO’s La Silla Observatorium. De plek ligt op 2400 meter boven zeeniveau in de zuidelijke buitengebieden van de Chileense Atacamawoestijn. Ver weg van lichtvervuiling en van de bewoonde wereld biedt het een heldere blik op de nachtelijke hemel voor de ESO-telescopen. La Silla is een ESO-bolwerk sinds de jaren 1960. Deze afbeelding laat slechts een selectie van de aanwezige ESO-telescopen zien. De ESO 1-meter Schmidt telescoop, de ESO 1-meter telescoop en de ESO 1.52-meter telescoop zijn verder naar achteren te zien. La Silla is tevens de gastheer voor vele nationale telescopen, zoals voor de Deense 1.54-meter telescoop die aan de geheel linkerkant is afgebeeld en de zilveren koepel die de MPG/ESO 2.2-meter telescoop beschermt. De mist ligt over de valleien die La Silla omringen terwijl de ondergaande zon een oranje gloed boven de horizon achterlaat. Zodra de zon volledig verdwenen is, zal ...

26 oktober 2015: Waarnemingen met planetenjager SPHERE tonen een schijf van gas en stof op zijn kant rond de dubbelster HD 106906AB. SPHERE is geïnstalleerd op de derde Unit Telescoop van ESO's Very Large Telescope. De dubbelster bevindt zich in het sterrenbeeld Crux (het Zuiderkruis). Sterrenkundigen vermoedden al een tijd dat dit 13 miljoen jaar oude sterrenduo is omgeven door een stofschijf omdat het duo nog jong is en omdat het karakteristieke straling uitzendt. Maar de schijf was nog nooit waargenomen. Tot nu! De spectaculaire stofschijf van het systeem is zichtbaar linksonder. De schijf ligt rond beide sterren, vandaar de naam dubbelsterschijf (in het Engelse 'circumbinary disc'). De sterren zelf zijn verborgen achter een masker om te voorkomen dat hun helderheid het instrument verblindt. De sterren en de schijf worden ook nog eens begeleid door een exoplaneet (rechtsboven). De planeet, genaamd HD 106906 b, draait in een enorm wijde baan om de dubbelster. ...

19 oktober 2015: ESO’s SPHERE, een instrument dat jaagt op planeten en geïnstalleerd is op de Very Large Telescope in Chili, heeft een ongewone structuur ontdekt rond een nabijgelegen puberale ster genaamd HD 100453. HD 100453 is 'slechts' 350 lichtjaar van ons verwijderd en staat in het sterrenbeeld Centaur. Hij wordt omringd door een wervelende schijf van gas en stof, zichtbaar in rood en wit in deze afbeelding. Fascinerend genoeg zijn er twee zwakke spiraalarmen te zien die vanaf de schijf komen. Ze zijn waarschijnlijk gevormd door de invloed van totnogtoe onbekende planeten die zich in de schijf schuilhouden. De spiraalschijf is bijzonder symmetrisch en is zelfs één van de kleinste spiraalschijven ooit waargenomen rond een andere ster, wat een indrukwekkende demonstratie is van SPHERE’s kunnen. SPHERE is een krachtige planeetontdekker. Het instrument stelt ons in staat om direct de buitenaardse werelden en de stofschijven waarin zij zich vormen rondom andere sterren in ...

12 oktober 2015: Een jet-paar barst uit in bijna perfecte symmetrie. Dat is te zien in deze opname van een Herbig-Haro object (HH) 212. De opname is gemaakt door ESO’s ontmantelde Infrared Spectrometer And Array Camera (ISAAC). Het object is te zien in het sterrenbeeld Orion (de Jager) in een dicht moleculair stervormingsgebied, niet ver weg van de beroemde Paardenkopnevel. In gebieden als deze storten wolken van stof en gas ineen onder de invloed van zwaartekracht. Hierdoor krimpt de wolk en gaat hij steeds sneller ronddraaien. De wolk wordt heter totdat een jonge ster ontbrandt in het middelpunt van de wolk. Het overgebleven materiaal wervelt rond de pasgeboren protoster en vormt een accretieschijf die, onder de juiste omstandigheden, uiteindelijk zal evolueren tot het basismateriaal dat planeten, asteroïden en kometen zal vormen. Hoewel dit proces nog steeds niet volledig wordt begrepen, is het gebruikelijk dat een protoster en zijn accretieschijf jets veroorzaken. De ster ...

5 oktober 2015: Dit spectaculaire blikveld vol met sterren toont de bolvormige sterrenhoop NGC6553. Deze sterrenhoop staat op een afstand van ongeveer 19.000 lichtjaar in het sterrenbeeld Boogschutter. In dit veld hebben sterrenkundigen een mysterieus microlens-event gevonden. Microlensing is behoort tot het verschijnsel van de gravitationele lenzen. Het licht van een achtergrondbron wordt gebogen door het gravitatieveld van een voorgrond-object. Het zorgt voor een vergroot beeld van het achtergrond-object. Het object dat hier in NGC 6553 het microlensing-effect veroorzaakt heeft het licht van een rode reus gebogen. De rode reus zie je op de achtergrond bij de pijl. Als het microlens-object echt in het cluster ligt (de wetenschappers denken dat daar 50% kans op is), zou het een zwart gat kunnen zijn met een massa twee keer zo groot als onze zon. Het is dan de eerste van zijn soort die ontdekt is in een bolvormige sterrenhoop. Het zou tevens het oudst bekende ...

28 september 2015: In de ochtend (Europese tijd) van maandag 28 september 2015 was een spectaculaire maansverduistering te zien in Afrika, de Amerika's, Europa en het Midden Oosten. In Duitsland is deze gefotografeerd door Mahdi Zamani. Op de timelapse boven het ESO-hoofdkwartier is de maan zichtbaar tussen dunne wolken. De maan nog helder links bovenin en werd een stuk minder helder toen de maan in de aardschaduw kwam. Een maansverduistering vindt plaats wanneer de maan, de aarde en de zon precies op één lijn staan. Wanneer de maan door de schaduw van de aarde gaat, blokkeert onze planeet het licht van de zon dat direct op het maanoppervlak zou vallen. Op deze manier ontstaat er een totale eclips. Dat kan alleen gebeuren in de nacht van een volle maan. De maansverduistering van afgelopen ochtend vond plaats tijdens een zogenaamde supermaan; een volle maan die optreedt wanneer de maan het dichtst bij de aarde ...

21 september 2015: Deze prachtige plaat van de New Technology Telescope (NTT) is gemaakt net na de zonsondergang bij ESO's La Silla Observatory aan de rand van Chileense Atacamawoestijn. De maan is zijn reis langs de avondhemel al begonnen. De zon duikt, aan de linkerkant van de foto, via de oranje wolken onder de horizon. De laatste zonnestralen weerkaatsen nog op de muren van de NTT. De metalic koepel zorgt ervoor dat de telescoop gedurende de dag niet opwarmt. Dat zou namelijk de waarnemeningen verstoren: stijgende warme lucht en turbulentie zorgen voor vage afbeeldingen en ze verslechteren de 'seeing'. Niet alleen de mantel van de telescoop is zo ontworpen dat hitte geen vat heeft. De betonnen platforms en de parkeerplaatsen zijn allemaal wit geverfd om maar zoveel mogelijk licht (en warmte) te reflecteren.

14 september 2015: Centraal op de foto staat het grote diffractietralie. Het is het hart van de de ultra-precieze ESPRESSO spectrograaf, een exoplaneetzoeker van de nieuwste generatie. Hier ondergaat hij tests in de cleanroom van het hoofdkwartier van ESO in Garching bei München (Duitsland). Ingenieurs bij ESO hebben onlangs de tralies uitgelijnd. Dat is een ingewikkeld proces. ESO droeg bij aan de bouw en het uitlijnen van ESPRESSO. De tralies zijn de grootste ooit bij ESO gemaakt. Met 1,2 bij 0,3 meter is de tralie net zo groot als die van de HIRES-spectrograaf van de Keck 10-meter-telescoop. Nadat de tralie is uitgelijnd, wordt hij vastgezet in zijn houder. Alle onderdelen zijn gemaakt van Zerodur (hetzelfde materiaal dat is gebruikt voor de spiegels van de VLT). De componenten hoeven nooit meer bijgesteld te worden. De techniek van het vastzetten, is bedacht bij ESO en was al eerder een succes. ESPRESSO wordt geïnstalleerd op het ...

7 september 2015: Deze foto's laten de twee halfronden van Ceres zien. Ze zijn twee weken na elkaar genomen. Het zijn de beste foto's die ooit vanaf de grond genomen zijn van de dwergplaneet. Ze zijn gemaakt met het SPHERE-instrument op ESO's Very Large Telescope. De afbeeldingen maken deel uit van een poging die in juli 2015 is gestart om een polarimetrische kaart te maken van het oppervlak van Ceres. Ceres werd in 1801 ontdekt en was daarmee de eerste ontdekte planetoïde. De dwergplaneet bevindt zich in de planetoïdengordel tussen Mars en Jupiter in een gebied met de naam 'Main Belt' (hoofdgordel). Ceres is de grootste planetoïde in de Main Belt. Ceres bezit een groot waterreservoir, het grootste in de buurt van de aarde. Het meeste water bevindt zich als ijs in de mantel van de dwergplaneet. Het oppervlak van Ceres is ongeveer zo groot als India. Op de nieuwe foto's zijn enkele ...

31 augustus 2015: Deze opmerkelijke foto is gemaakt met behulp van een quadcopter die hoog boven Atacama zweefde. Zee, wolken en woestijn komen samen. ESO’s Very Large Telescope (VLT) wordt zacht belicht door de ondergaande zon. Op een belendende bergtop aan de rechterkant is de 4,1-meter Visible and Infrared Survey Telescope for Astronomy (VISTA) zichtbaar. Hij staat er wat eenzaam bij. Het gebied voor de VLT is gevuld met een roosterachtig raster van rails. Over die rails kunnen de VLT Auxiliary Telescopes bewegen. Als je deze telescopen op wat bepaalde afstanden van elkaar zet, dan krijg je een Interferometer, ofwel één grote reuzentelescoop.

24 augustus 2015: Deze vervreemdende foto is genomen door ESO-fotoambassadeur Alexandre Santerne. Het lijkt wel een abstract schilderij of een optische illusie. Maar het zijn de sterren die om de zuidelijke hemelpool draaien boven het La Silla Observatorium van ESO in Chili.Elk streepje is één ster. De fotograaf heeft een lange belichtingstijd gehanteerd. Daardoor zie je de beweging van de sterren. Of eigenlijk zie je de beweging van de aarde. La Silla ligt aan de rand van de Atacamawoestijn op ongeveer 2400 meter boven zeeniveau. Er zijn perfecte waarneemomstandigheden voor astronomen en voor fotografen die foto’s met een lange belichtingstijd willen maken. De plek heeft meer dan driehonderd heldere nachten per jaar!Op de site staan veel telescopen van ESO en van landen die lid zijn van de ESO. Aan de onderkant van de foto zijn een aantal van die telescopen zichtbaar. De 3,6-metertelescoop van ESO staat boven op de linker top. Daar is ...

17 augustus 2015: In deze panorama foto — gemaakt door Babak Trafeshi, lid van het ESO Ultra HD Expedition team — lijken de antennes van het ALMA Observatorium de Melkweg op te slurpen. De Melkweg buigt als een galactische regenboog van stof en sterren over het Chajnantor Plateau in de Chileense Andes. Gelegen op 5000 meter boven zeeniveau, dient het Chajnantor Plateau als een ideaal werkgebied voor ALMA. De reeks van telescopen gebruiken waarnemingen in millimeter- en submillimetergolflengtes om de koudste delen van het heelal te verkennen. Omdat het plateau zo droog is, is er weinig waterdamp dat submillimeterstraling kan absorberen. Terwijl ALMA de geheimen van het heelal wil waarnemen, proberen Babak Trafeshi en zijn teamgenoten de schoonheid en grandeur van ESO’s observatoria en hun ongewone omgeving vast te leggen. De Ultra HD expeditie van ESO bestaat uit vier boeremde astrofotografen en ESO Foto Ambassadeurs. De expeditie wil het publiek bewust maken van ...

10 augustus 2015: Dit uitzicht laat La Residencia zien, het hotel dat een oase van rust biedt aan de astronomen en het vaste personeel die werken bij ESO’s Paranal Observatorium in Chili. De foto is genomen vanaf de zuidelijke hoek van het gebouw waarbij je uitkijkt naar de Very Large Telescope (VLT). Deze telescoop staat bovenop de top van Cerro Paranal op ongeveer 2635 meter boven zeeniveau. De VLT is het kroonjuweel voor de Europese optische sterrenkunde en is ’s werelds meest geavanceerde observatorium voor waarnemingen in met zichtbaar licht. De ramen van de 108 kamers in La Residencia kijken naar het westen (links op deze foto) naar de Stille Oceaan. Het is gebouwd in een gedeeltelijk ondergrondse L-vorm, waarbij gebruik is gemaakt van natuurlijke materialen zodat het niet afsteekt tegen het Marsachtige landschap van de woestijn. Het prijswinnende gebouw is ontworpen door de Duitse architecten Auer+Weber+Assoziierte en schitterde in de James Bond ...

3 augustus 2015: De heldere ster in het midden van deze afbeelding is niet de ster waar deze afbeelding van de week om draait. Het gaat om de redelijk onopvallende veeg rood, onderaan in het midden. Deze veeg is in feite een zeldzaam en waardevol object. Hij werd als eerste ontdekt door de Japanse amateur astronoom Yukio Sakurai in 1996. Aanvankelijk dacht men dat het om een nova-achtig type object ging, maar Sakurai’s ontdekking bleek veel interessanter dan de supernova die hij dacht dat het was. Dit object is een kleine wittedwergster die een helium flits ondergaat. Zoiets hadden astronomen nog bijna nooit gezien. Normaal gesproken is de witte-dwergfase de laatste fase in de levenscyclus van een ster met lage massa (zoals onze zon). In sommige gevallen, echter, herontsteekt de ster door middel van een helium flits en zwelt op waardoor hij terugkeert naar de rode-gasreusfase. In dit proces werpt hij enorme hoeveelheden ...

27 juli 2015: Deze foto toont de weg naar de Atacama Large Millimeter/submillimeter Array (ALMA). De weg leidt eerst naar de Operations Support Facility (OSF) en daarna verder naar het adembenemende (letterlijk én figuurlijk) Chajnantor Plateau op 5000 meterhoogte. De hoogvlakte ligt in Chilean Puna. Het bevat de Array Operations Site (AOS). Het is de hoogste en droogste plek op aarde waar telescopen staan. De OSF (het basiskamp) vormt het kloppend hart van het ALMA-project. Daar werken de medewerkers en de aannemers en daar komen de wetenschappelijke resultaten binnen en wordt de dagelijkse gang van zaken besproken. De OSF ligt op 'slechts' 2900 meter hoog. Op de AOS (bovenop het plateau) bevindt zich het op een na hoogste gebouw ter wereld. Het is een techniekruimte. Onder andere de ALMA correlator staat daar. Het is de hoogste en snelste computer ooit gebruikt op een observatorium. Vanwege de grote hoogte werken er zo min mogelijk ...

20 juli 2015: Op deze afbeelding zien we de Zweedse–ESO Submillimeter Telescoop (SEST) die niet meer gebruikt wordt. Behoedzaam kijkt hij als een wachtpost naar de horizon bij het ESO’s La Silla Observatorium. Onder de horizon bedekken stratuswolken de vallei. Toen SEST op La Silla in 1987 in gebruik genomen werd, was het de enige grote submillimetertelescoop van het zuidelijk halfrond. De telescoop werd ontmanteld in 2003, maar de 15-meterschotel bleef op het La Silla observatorium en dient als een eerbetoon aan het baanbrekende onderzoek dat de telescoop heeft verricht. SEST diende ook als een testbed voor latere projecten, zoals de Atacama Verkenner Experiment telescoop (APEX) en de Atacama Large Millimeter/submillimeter Array (ALMA). Tijdens zijn loopbaan heeft SEST meerdere grote ontdekkingen gedaan. In 1995 ontdekte het dat de Boemerangnevel de koudste plek in het heelal is. De nevel is maar één graden boven het absolute nulpunt. SEST heeft ook de eerste extragalactische silicummonoxide ...

13 juli 2015: Niet alle gebouwen van ESO staan op grimmige en kale plekken. Neem het kantoor van ESO in Vitacura, een buitenwijk van de hoofdstad Santiago. Daar regent het regelmatig. Op de achtergrond van de foto zijn de prachtige besneeuwde toppen van de Chileense Andes zichtbaar. Ze bevinden zich op zo'n vijftien kilometer afstand. Op een heldere dag kun vanuit bijna overal in de stad de pieken zien. Vitacura ligt dicht bij het Parque Natural Aguas de Ramón en bij het natuurreservaat Santuario de La Naturaleza El Arrayán. Op de foto aan de linkerkant onderaan de berg, is het ALMA-hoofdkwartier zichtbaar. Aan de rechterkant staat het hoogste gebouw van Latijns-Amerika: de Gran Torre Santiago. Deze wolkenkrabber van driehonderd meter hoog bevindt zich in de centrale zakenwijk op loopafstand van ESO. Deze foto werd gemaakt door ESO Foto Ambassadeur Julien Girard. Julien werkt bij ESO. Hij pendelt tussen het kantoor in Santiago en ...

6 juli 2015: Deze afbeelding is gemaakt door ESO Foto Ambassadeur Alexandre Santerne en laat de Swedish–ESO Submillimetre Telescope (SEST) (links) en de ESO 3.6-meter telescoop (rechts) zien. Deze telescopen zijn onderdeel van het La Silla Observatorium in de afgelegen gebieden van de Atacama woestijn in Chili. De achtergrond laat de heldere sterrensporen zien die het observatorium omcirkelen. Zulke sterrensporen ontstaan als je een foto neemt met een lange belichtingstijd. Het komt doordat de aarde draait terwijl je de foto neemt. De afbeelding is een samenstelling van 250 foto's. Elke foto is één minuut belicht. De serie beslaat hierdoor meerdere uren. In de telescoop is ook een gespiegelde versie van de sterrensporen te zien. Naast de sterrensporen toont de reflectie ook de rode lichten van passerende auto's. La Silla is het eerste observatorium van ESO en is een groot ESO-bolwerk sinds de jaren 1960. Toentertijd was SEST de enige grote submillimetertelescoop op het ...

29 juni 2015: Op 27 juni 2015 was het hoofdkantoor van ESO in Garching (Duitsland) open voor het publiek. Het openhuis was onderdeel van de Lange Nacht der Wissenschaften. Ook andere gebouwen op de campus in Garching waren te bezoeken. De bezoekers konden vragen stellen aan astronomen en er waren live experimenten. Ook was er een rondleiding door het nieuwe kantoor en langs de technische gebouwen. Verder waren er presentaties over de laatste stand van zaken in de astronomie. Natuurlijk kon de tentoonstelling LIGHT: Beyond the Bulb worden bezocht. En als kers op de taart konden de bezoekers skypen met astronomen in Atacama-woestijn in Chili. Daarnaast was er veel aandacht voor toekomstige projecten van ESO: de European Extremely Large Telescope die nu gebouwd word in Chili en het nieuwe ESO Supernova Planetarium & Visitor Centre, dat in 2017 opent in Garching.