Foto van de Week

18 juni 2018: Op deze spectaculaire foto tuurt het onmiddellijk herkenbare en prachtige sterrenbeeld Orion (Jager) neer op de kleine loopbrug die de 3,6-meter telescoop van ESO verbindt met de ondertussen buiten werking gestelde Coudé-hulptelescoop, beiden gelegen op de ESO-sterrenwacht La Silla in het noorden van Chili. Indien we deze foto met lange belichtingstijd, genomen door ESO-fotoambassadeur Yuri Beletsky, even beter bekijken, zien we veel interessante kenmerken, waaronder het lichtspoor van een kunstmatige satelliet die achter de telescoopkoepel langs gaat (aan de rechterkant van het beeld). Barnard’s Loop, een zwakke emissienevel die vermoedelijk een overblijfsel is van een supernova, ziet eruit als een zwakke roodachtige boog die de heldere Orionnevel omringt. Net daaronder en evenwijdig met de loopbrug zijn de donkere stofstroken van de Melkweg te zien, golvend over de sterrenhemel. De 3,6-meter telescoop is uitgerust met het HARPS-instrument (High Accuracy Radial velocity Planet Searcher), een van de nauwkeurigste en productiefste planetenjagers in ...

11 juni 2018: Veel telescopen zijn opgebouwd uit meerdere spiegels of antennes, niet uit slechts één. ESO’s Very Large Telescope (VLT), gelegen op de ESO-sterrenwacht Paranal in Chili, is daar een goed voorbeeld van. De VLT bestaat uit vier hoofdtelescopen en vier kleinere, verplaatsbare hulptelescopen — acht afzonderlijke constructies in totaal. Hoewel, zelfs dit verdwijnt in het niet door de Atacama Large Millimeter/submillimeter Array (ALMA), die bovenop de top van de Chajnantor-hoogvlakte in de Chileense Andes staat en maar liefst 66 antennes telt! Zelfs apart zien de ALMA-antennes er indrukwekkend uit. De Chajnantor-hoogvlakte zelf is gelegen op een hoogte van 5.000 meter, de Operations Support Facility (OSF) bevindt zich op een (toch nog steeds aanzienlijke) hoogte van 2.900 meter. Aangezien de antennes niet op de hoogvlakte geconstrueerd werden, vereiste dit een geheel nieuwe aanpak voor het transport van elke antenne vanaf de OSF naar Chajnantor. Vanaf nu komen Otto en Lore in beeld! ...

4 juni 2018: ESO-sterrenwacht La Silla in Chili is werkelijk vanuit elke hoek fotogeniek — ook vanuit een ongebruikelijk perspectief zoals hier! Dit unieke panorama werd vastgelegd door ESO-fotoambassadeur Petr Horálek. “Ik vroeg me af of het mogelijk was de mystieke kleuren van het heelal vast te leggen zonder ingewikkelde apparatuur,” verklaarde hij, en voegde eraan toe dat hij aanvankelijk geïnspireerd werd door een van de posters van Chistopher Nolans film Interstellar. “Op La Silla kun je echt interstellaire momenten ervaren — en vastleggen!” Petr is er duidelijk in geslaagd het heelal in al zijn schoonheid af te beelden. De majestueuze band van de Melkweg schittert aan de hemel en vormt een kosmische brug tussen twee telescopen van La Silla: de 3,6-meter telescoop van ESO (links) en de Zweedse ESO-submillimetertelescoop (rechts). De Grote en Kleine Magelhaense Wolken — twee nabijgelegen sterrenstelsels — staan dicht bij elkaar ‘boven’ het galactische vlak in de rechter ...

28 mei 2018: Deze foto van de week toont het centrum van een sterrenstelsel dat de naam NGC 5643 draagt. Dit sterrenstelsel bevindt zich 55 miljoen lichtjaar van de aarde in het sterrenbeeld Lupus (Wolf) en staat bekend als een Seyfert-stelsel. Seyfert-stelsels hebben een zeer heldere kern, die waarschijnlijk van energie voorzien wordt door materiaal aangetrokken door het superzware zwarte gat dat binnenin verstopt zit. De kern kan echter ook omsluierd en verduisterd zijn door wolken van stof en intergalactisch materiaal. Als gevolg daarvan is het actieve centrum van een Seyfert-stelsel soms moeilijk waar te nemen. NGC 5643 kent nog een bijkomende moeilijkheid; vanaf de aarde zien we het stelsel onder een grote hellingshoek, wat het nog moeilijker maakt om de activiteit in het centrum te observeren. Wetenschappers hebben echter gebruik gemaakt van ALMA (Atacama Large Millimeter/submillimeter Array) gecombineerd met archiefgegevens van het instrument MUSE (Multi Unit Spectroscopic Explorer) bevestigd op de Very ...

21 mei 2018: Op deze afbeelding van het VIMOS-instrument op ESO’s Very Large Telescope (VLT) zijn twee spiraalstelsels ineengestrengeld in een fascinerende, wervelende dans. De twee interagerende sterrenstelsels, NGC 5426 en NGC 5427, vormen samen een intrigerend astronomisch object dat de naam Arp 271 draagt en onderwerp is van de laatste foto die genomen werd door VIMOS voordat deze op 24 maart 2018 buiten werking gesteld werd. VIMOS — of voluit: de VIsible Multi-Object Spectrograph — was gedurende 16 jaar in bedrijf op de VLT. Gedurende die tijd hielp het instrument wetenschappers om de wilde jeugd van de zwaarste sterrenstelsels te ontraadselen, ontzagwekkende interacties tussen drie sterrenstelsels te observeren, en het antwoord te zoeken op vragen over de kosmos, zoals waarom de zwaarste sterrenstelsels in het heelal zo groot werden. In plaats van zich te focussen op één enkel object kon VIMOS gedetailleerde informatie over honderden sterrenstelsels tegelijkertijd vastleggen. Dit gevoelige instrument verzamelde ...

14 mei 2018: Fonkelende sterren zijn meer iets voor dichters en romantici dan voor astronomen. Turbulentie in de aardatmosfeer zorgt er echter voor dat sterren fonkelen, waardoor onze blik op de nachthemel vervaagt, zelfs bij de nagenoeg ongerepte waarneemomstandigheden in Chili, standplaats van ESO’s verzameling telescopen van wereldklasse. Deze vier laserstralen werden speciaal ontworpen om de effecten van deze turbulentie tegen te gaan. De intens oranje stralen die deze opname overheersen zijn afkomstig van de 4 Laser Guide Star Facility, een ultramoderne component van de Adaptive Optics Facility van ESO’s Very Large Telescope (VLT). Elke straal is ongeveer 4.000 keer krachtiger dan een standaard laser pointer en creëert een kunstmatige richtster door hoog in de bovenste atmosfeer van de aarde natriumatomen te activeren, waardoor deze opgloeien. Kunstmatige richtsterren stellen astronomen in staat om de atmosferische vervorming te meten en te corrigeren door de instellingen van hun observatieapparatuur aan te passen en zo nauwkeurig ...

7 mei 2018: Als bij ongelooflijk astronomisch toeval vond er boven het Supernova planetarium & bezoekerscentrum een nova-explosie plaats, minder dan een week na de opening ervan. Petr Horálek, fotoambassadeur bij ESO, maakte op 2 mei 2018 een opname van de dwergnova V392 Persei. Op een groothoekopname is de avondhemel boven de ESO-Supernova te zien in westnoordwestelijke richting. De positie van de nova boven de ESO-Supernova wordt op de groothoekopname aangeduid met een vergroting die ons een ingezoomd beeld geeft van het gebied, met dezelfde camera genomen, maar met behulp van een andere lens. Op deze afbeelding is de nova gemakkelijk te zien dankzij de typische oranje kleur. Dwergnovae vinden plaats als een witte dwerg materie van zijn lichtere metgezel naar zich toetrekt. De materie van de schijf wordt samengedrukt wanneer deze naar het oppervlak van de witte dwerg wordt overgebracht waar het dan verhit wordt en in een heel krachtige (en heldere) ...

30 april 2018: Een sinistere glimlach middenin een zee van sterren — deze opname toont een klein stukje van een enorme gigapixel-kleurenmozaïek van het hart van de Melkweg. Opgebouwd uit duizenden ongelooflijk gedetailleerde opnamen gemaakt door ESO’s Visible and Infrared Survey Telescope for Astronomy (VISTA), ontsluiert de mozaïek meer sterren in het hart van de Melkweg dan ooit tevoren. Er werd voor VISTA gekozen vanwege de uiterst gevoelige infraroodcamera die door het meeste stof kan kijken dat ons zicht op het centrum van het sterrenstelsel blokkeert. Wat we hier op de foto zien, is een dichte wolk van gas en stof — een nevel — waar zelfs VISTA’s camera niet doorheen kan turen. Gelegen in de buurt van de Lagunenevel (niet te zien), lijkt het alsof de nevel naar ons knipoogt, terwijl ze schalks het licht van de achtergrondsterren belemmert. De volledige afbeelding bevat bijna negen miljard pixels en maakt deel uit van ...

23 april 2018: Deze ongewone afbeelding toont drie telescopen gevestigd op de sterrenwacht La Silla van ESO in Chili — de MPG/ESO 2,2-meter telescoop links, ESO’s 3,6-meter telescoop daarachter in te verte, en de Deense 1,54-meter telescoop rechts, die op de voorgrond over zijn metgezellen heen lijkt op te doemen. Uiteraard is dit een sterk vertekend beeld van de telescopen! Deze foto werd gemaakt door ESO-fotoambassadeur Petr Horálek, niet om de telescopen zelf in de kijker te zetten, maar wel het verbluffend mooie schouwspel aan de nachthemel boven de sterrenwacht, die één van de beste ter wereld is. Dit is een opname met een lange belichtingstijd om de schijnbare beweging van de sterren vast te leggen, terwijl ze langzaam aan de hemel voorbij cirkelen. Na verloop van tijd lijken de sterren lichtsporen aan de hemel te trekken — bekend als sterrensporen — waardoor grote cirkels op de donkere kosmos geschilderd worden (in werkelijkheid ...

16 april 2018: Dit adembenemende beeld van ESO’s sterrenwacht Paranal onthult een spectaculaire nachtopname van een deel van de Very Large Telescope (VLT), de bekendste telg van de sterrenwacht. De telescoop in het midden van de foto is een van de vier unittelescopen van de VLT. Deze bestaat uit de unittelescopen en vier extra, mobiele hulptelescopen. Hoe indrukwekkend de VLT ook mag zijn, de gesloten telescoop wordt op deze opname overtroffen door de hemel erboven — vooral door de kleurrijke band van ons eigen sterrenstelsel, de Melkweg, terwijl deze zich over het beeld uitstrekt en zo een regenboog aan de hemel vormt. Een deel van de hemel is in zacht groene tinten gekleurd door een verschijnsel dat bekend is onder de naam airglow, de twee vlekken van de Magelhaense Wolken zijn aan de linkerzijde van de unittelescoop te zien. Het bekende sterrenbeeld Orion (Jager) is aan de rechterkant van het midden zichtbaar. De ...

9 april 2018: Licht reist naar de telescopen op ESO's La Silla Observatorium in het noorden van Chili. Het licht komt van ver: van de planeten en de manen in ons zonnestelsel en van sterren in de Melkweg en verder. Dit spectaculaire Ultra High Definition panorama van het observatorium is gemaakt door ESO Photo Ambassador Babak A. Tafreshi. De foto vangt licht op van een scala aan hemelse objecten. Twee van de meest prominente lichtbronnen op deze foto zijn de Grote en de Kleine Magelhaense Wolken. Het zijn de twee wat vage vlekken midden op de foto. Deze twee sterrenstelsels bevinden zich op 160.000 en 200.000 lichtjaar van ons vandaan. De meest dichtbijzijnde 'ster' op de foto is Mars. Hij schijnt net naast de open koepel van de 1,54-meter Deense telescoop die op de voorgrond zichtbaar is. Toen deze foto gemaakt werd, stond de rode planeet 93 miljoen kilometer van de aarde vandaan. ...

2 april 2018: Deze unieke opname van ESO’s VLT Survey Telescope (VST) onthult twee sterrenstelsels bij het begin van een samensmelting. De interacties tussen het duo hebben een zeldzaam effect veroorzaakt, namelijk een lichtecho, waarbij het licht gereflecteerd wordt door het materiaal binnenin elk sterrenstelsel. Dit is vergelijkbaar met een akoestische echo, waarbij het weerkaatste geluid met een vertraging bij de luisteraar aankomt. Het is voor het eerst dat zo’n lichtecho waargenomen werd tussen twee sterrenstelsels. Het grotere sterrenstelsel, te zien in een gele kleur, is ShaSS 073 — een actief sterrenstelsel met een enorm heldere kern. Zijn minder zware metgezel, in het blauw, is ShaSS 622 en samen vormen ze het intrigerende ShaSS 622-073-systeem. De heldere kern van ShaSS 073 verhit het gas in de schijf van zijn blauwe metgezel: de kern bombardeert de daar aanwezige materie met straling, waardoor de materie fel opgloeit wanneer deze het licht absorbeert en vervolgens opnieuw ...

26 maart 2018: De afbeelding van deze week zet een aantal telescopen van de sterrenwacht La Silla in het noorden van Chili in de kijker. De ster van de show, perfect ingelijst door de mooie boog van de Melkweg, staat helemaal in het midden van de foto – de Deense 1,54-meter telescoop. Deze trouwe telescoop die sinds 1979 in bedrijf is, heeft astronomen geholpen om allerlei kosmische ontdekkingen te doen, gaande van meer inzicht krijgen in het samensmelten van neutronensterren tot de ontdekking van planeten rondom andere sterren. Nu voert de telescoop opvolgwaarnemingen van gammaflitsen uit, enkele van de meest energetische gebeurtenissen in het universum. Deze opname, gemaakt door ESO-fotoambassadeur Petr Horálek, toont het hart van de Melkweg, de Grote en Kleine Magelhaense Wolken, de sterrenbeelden Orion (Jager) en het Zuiderkruis, en de gloed van verafgelegen nederzettingen die allemaal heldere en kleurrijke accenten over het beeld aanbrengen. Aan de horizon kleuren rood- en ...

19 maart 2018: Deze spectaculaire foto van de sterrenwacht La Silla in Chili werd genomen door ESO-fotoambassadeur Yuri Beletsky en onthult allerlei astronomische lekkernijen. De centrale band van ons sterrenstelsel strekt zich lichtjes gebogen over de opname uit en is bezaaid met heldere gaswolken en donkere, vervlochten stroken stof. Hoewel het op het eerste zicht moeilijk te zien is tegen de met sterren bezaaide kosmische achtergrond kan het sterrenbeeld Orion (Jager) toch bovenaan links van de opname waargenomen worden. Verscheidene roze wolken, teweeggebracht door de zwakke gloed van geïoniseerd waterstofgas, lijken zich tot voorbij de band van de Melkweg uit te strekken, wat wijst op de aanwezigheid van nieuwe hete, jonge sterren. Een van deze gebieden is Barnard’s Loop, dat de bekende Orionnevel omringt en als een boog rond de gordel van Orion te zien is. De MPG/ESO-telescoop van 2,2 meter bevindt zich onder de kleurrijke nachthemel en bestudeert momenteel de restanten van ...

12 maart 2018: Een kolossaal deken van sterren staart sereen neer op Cerro Paranal in Chili, terwijl de opkomende zon geleidelijk de horizon opwarmt met spetters rood en geel. Cerro Paranal is de thuisbasis van ESO's Very Large Telescope (VLT) en dit opvallende panorama onthult de telescoop in al zijn glorie. De vier 8,2-meter unittelescopen, op een rij en klaar om het heelal te verkennen, zijn te zien aan de linkerzijde van de afbeelding. Twee kleinere 1,8-meter hulptelescopen zijn verspreid over de rechterzijde van het beeld; de VLT heeft er vier in totaal, die allen mobiel zijn via een netwerk van sporen en zo nodig herschikt kunnen worden. Net achter de uiterst rechtse unittelescoop zie je in de verte de 2,6-meter VLT-surveytelescoop (VST), de nieuwste aanwinst van Paranal. Boven en tussen de twee unittelescopen helemaal links is de indrukwekkende omvang van onze naaste buur, het sterrenstelsel Andromeda, te zien als een heldere vlek ...

5 maart 2018: Alle ESO-sterrenwachten zijn gevestigd in Chili, maar de hoofdzetel van de organisatie en de laatste nieuwe aanwinst bevinden zich in Garching, een kleine stad in de buurt van München in Duitsland. Deze afbeelding toont een opvallende en ongewone weergave van dit nieuwe lid van de ESO-familie — het planetarium en bezoekerscentrum Supernova. Supernova opent haar deuren op 26 april 2018. Het is een ultramodern planetarium waar bezoekers zullen kunnen genieten van realistische, ontzagwekkende en allesoverweldigende beelden van het heelal. Het gebouw huisvest ook een geavanceerd astronomisch centrum en een tentoonstellingsruimte. Om alles nog aantrekkelijker te maken zijn het bezoek en alle activiteiten in 2018 gratis! Deze opname werd genomen door ESO-fotoambassadeur Petr Horálek en toont de gebogen armen van het ESO-hoofdgebouw die zich naar het unieke Supernovagebouw uitstrekken, onder een hemel beschilderd met prachtige oranje en roze tinten. Onze fotoambassadeurs fotograferen de nachthemels boven de sterrenwachten en leveren adembenemende beelden ...

26 februari 2018: Genesteld in het stervormingsgebied Ophiuchus, 410 lichtjaar van de zon vandaan, krijgt een fascinerende protoplanetaire schijf met de naam AS 209 geleidelijk gestalte. Deze prachtige afbeelding werd vastgelegd dankzij de hoge resolutie van de ALMA-telescoop, en onthult een merkwaardig patroon van ringen en lege stroken in de stofschijf rond de jonge ster. Protoplanetaire schijven zijn dichte, roterende schijven van gas en stof die pas gevormde sterren omringen. Ze verstrekken het materiaal waaruit later de planeten, manen en andere kleine hemellichamen ontstaan. Dit systeem is heel jong, minder dan één miljoen jaar, maar toch zijn al duidelijk twee lege stroken te zien die uit de schijf gehouwen worden. De buitenste lege strook is diep, breed en grotendeels een stofvrije zone, waardoor astronomen denken dat er een reuzenplaneet bijna even groot als Saturnus in een baan cirkelt — ongeveer 800 lichtminuten van de centrale ster, en meer dan drie keer de afstand ...

19 februari 2018: Deze foto, gemaakt door ESO-fotoambassadeur Petr Horálek, toont de planeet Venus die bij avondschemering helder boven de ESO-sterrenwacht Paranal in Chili schijnt. De weergegeven telescoop is hulptelescoop 1 van de Very Large Telescope, te zien terwijl deze zich klaarmaakt om de nachtelijke hemel, gekleurd in blauwe en oranje tinten, te observeren. De Very Large Telescope (VLT) van ESO bestaat uit vier 8,2-meter unittelescopen en vier 1,8-meter hulptelescopen — net zoals deze op de voorgrond van de afbeelding — waarvan het opgevangen licht gecombineerd kan worden om zo de VLT Interferometer (VLTI) te vormen. Door het licht van meerdere telescopen die op verschillende plaatsen op de site van de sterrenwacht verspreid staan, samen te voegen, kunnen astronomen details tot 25 keer scherper zien dan met de individuele telescopen. De lichtstralen worden vervolgens samengevoegd met behulp van een complex systeem van spiegels in ondergrondse tunnels waar het licht gelijk moet blijven met ...

12 februari 2018: Op deze spookachtige opname zien we de verafgelegen, pulserende rode reuzenster R Sculptoris. Deze is gelegen in het sterrenbeeld Beeldhouwer, 1200 lichtjaar van ons vandaan, en is een koolstofrijke, ‘asymptotische reuzentakster’, ook wel AGB-ster genoemd. Dit betekent dat het einde van haar leven nabij is. In dit stadium koelen kleine en middelgrote sterren af, ontwikkelen ze uitgestrekte atmosferen en verliezen veel van hun massa – ze zijn op weg om spectaculaire planetaire nevels te worden. Hoewel men het basisprincipe van dit massaverlies begrijpt, onderzoeken astronomen nog hoe dit proces dichtbij het oppervlak van de ster begint. De hoeveelheid verloren stermassa heeft enorme gevolgen voor de evolutie van de ster. Het verandert haar toekomst en leidt tot verschillende types van planetaire nevels. Terwijl AGB-sterren hun leven beëindigen als planetaire nevels, produceren ze een breed scala aan elementen – waarvan 50% zwaarder is dan ijzer – die vervolgens in het heelal vrijkomen ...

5 februari 2018: Op deze ongewone opname is het gevolg te zien van een catastrofale botsing tussen twee sterrenstelsels, die ongeveer één miljard jaar geleden plaatsvond. Het resultaat? Een bizar gevormd sterrenstelsel genaamd NGC 7252 en dat vreemd genoeg de bijnaam het ‘Atomen voor de Vrede’-stelsel draagt. In het centrum van dit overblijfsel van de samensmelting ligt een fascinerende ‘minispiraal’ – een roterende schijf gloeiend gas, barstensvol stervorming. Met behulp van het VIMOS-instrument (VIsible Multi-Object Spectrograph) op ESO’s Very Large Telescope konden sterrenkundigen de beweging van het gas binnenin de schijf opmeten waardoor ze de rotatie ervan in kaart konden brengen. Rode regio’s duiden op gas dat van ons vandaan beweegt, de blauwe regio’s op gas dat naar ons toe komt. Samen onthullen deze kleuren het gestaag ronddraaiende centrum van het sterrenstelsel, alsook twee vloeiende stromen heet gas ten noordwesten en zuidoosten van het centrale gebied. Eerdere studies deden vermoeden dat de centrale ...