Foto van de Week

30 april 2018: Een sinistere glimlach middenin een zee van sterren — deze opname toont een klein stukje van een enorme gigapixel-kleurenmozaïek van het hart van de Melkweg. Opgebouwd uit duizenden ongelooflijk gedetailleerde opnamen gemaakt door ESO’s Visible and Infrared Survey Telescope for Astronomy (VISTA), ontsluiert de mozaïek meer sterren in het hart van de Melkweg dan ooit tevoren. Er werd voor VISTA gekozen vanwege de uiterst gevoelige infraroodcamera die door het meeste stof kan kijken dat ons zicht op het centrum van het sterrenstelsel blokkeert. Wat we hier op de foto zien, is een dichte wolk van gas en stof — een nevel — waar zelfs VISTA’s camera niet doorheen kan turen. Gelegen in de buurt van de Lagunenevel (niet te zien), lijkt het alsof de nevel naar ons knipoogt, terwijl ze schalks het licht van de achtergrondsterren belemmert. De volledige afbeelding bevat bijna negen miljard pixels en maakt deel uit van ...

23 april 2018: Deze ongewone afbeelding toont drie telescopen gevestigd op de sterrenwacht La Silla van ESO in Chili — de MPG/ESO 2,2-meter telescoop links, ESO’s 3,6-meter telescoop daarachter in te verte, en de Deense 1,54-meter telescoop rechts, die op de voorgrond over zijn metgezellen heen lijkt op te doemen. Uiteraard is dit een sterk vertekend beeld van de telescopen! Deze foto werd gemaakt door ESO-fotoambassadeur Petr Horálek, niet om de telescopen zelf in de kijker te zetten, maar wel het verbluffend mooie schouwspel aan de nachthemel boven de sterrenwacht, die één van de beste ter wereld is. Dit is een opname met een lange belichtingstijd om de schijnbare beweging van de sterren vast te leggen, terwijl ze langzaam aan de hemel voorbij cirkelen. Na verloop van tijd lijken de sterren lichtsporen aan de hemel te trekken — bekend als sterrensporen — waardoor grote cirkels op de donkere kosmos geschilderd worden (in werkelijkheid ...

16 april 2018: Dit adembenemende beeld van ESO’s sterrenwacht Paranal onthult een spectaculaire nachtopname van een deel van de Very Large Telescope (VLT), de bekendste telg van de sterrenwacht. De telescoop in het midden van de foto is een van de vier unittelescopen van de VLT. Deze bestaat uit de unittelescopen en vier extra, mobiele hulptelescopen. Hoe indrukwekkend de VLT ook mag zijn, de gesloten telescoop wordt op deze opname overtroffen door de hemel erboven — vooral door de kleurrijke band van ons eigen sterrenstelsel, de Melkweg, terwijl deze zich over het beeld uitstrekt en zo een regenboog aan de hemel vormt. Een deel van de hemel is in zacht groene tinten gekleurd door een verschijnsel dat bekend is onder de naam airglow, de twee vlekken van de Magelhaense Wolken zijn aan de linkerzijde van de unittelescoop te zien. Het bekende sterrenbeeld Orion (Jager) is aan de rechterkant van het midden zichtbaar. De ...

9 april 2018: Licht reist naar de telescopen op ESO's La Silla Observatorium in het noorden van Chili. Het licht komt van ver: van de planeten en de manen in ons zonnestelsel en van sterren in de Melkweg en verder. Dit spectaculaire Ultra High Definition panorama van het observatorium is gemaakt door ESO Photo Ambassador Babak A. Tafreshi. De foto vangt licht op van een scala aan hemelse objecten. Twee van de meest prominente lichtbronnen op deze foto zijn de Grote en de Kleine Magelhaense Wolken. Het zijn de twee wat vage vlekken midden op de foto. Deze twee sterrenstelsels bevinden zich op 160.000 en 200.000 lichtjaar van ons vandaan. De meest dichtbijzijnde 'ster' op de foto is Mars. Hij schijnt net naast de open koepel van de 1,54-meter Deense telescoop die op de voorgrond zichtbaar is. Toen deze foto gemaakt werd, stond de rode planeet 93 miljoen kilometer van de aarde vandaan. ...

2 april 2018: Deze unieke opname van ESO’s VLT Survey Telescope (VST) onthult twee sterrenstelsels bij het begin van een samensmelting. De interacties tussen het duo hebben een zeldzaam effect veroorzaakt, namelijk een lichtecho, waarbij het licht gereflecteerd wordt door het materiaal binnenin elk sterrenstelsel. Dit is vergelijkbaar met een akoestische echo, waarbij het weerkaatste geluid met een vertraging bij de luisteraar aankomt. Het is voor het eerst dat zo’n lichtecho waargenomen werd tussen twee sterrenstelsels. Het grotere sterrenstelsel, te zien in een gele kleur, is ShaSS 073 — een actief sterrenstelsel met een enorm heldere kern. Zijn minder zware metgezel, in het blauw, is ShaSS 622 en samen vormen ze het intrigerende ShaSS 622-073-systeem. De heldere kern van ShaSS 073 verhit het gas in de schijf van zijn blauwe metgezel: de kern bombardeert de daar aanwezige materie met straling, waardoor de materie fel opgloeit wanneer deze het licht absorbeert en vervolgens opnieuw ...

26 maart 2018: De afbeelding van deze week zet een aantal telescopen van de sterrenwacht La Silla in het noorden van Chili in de kijker. De ster van de show, perfect ingelijst door de mooie boog van de Melkweg, staat helemaal in het midden van de foto – de Deense 1,54-meter telescoop. Deze trouwe telescoop die sinds 1979 in bedrijf is, heeft astronomen geholpen om allerlei kosmische ontdekkingen te doen, gaande van meer inzicht krijgen in het samensmelten van neutronensterren tot de ontdekking van planeten rondom andere sterren. Nu voert de telescoop opvolgwaarnemingen van gammaflitsen uit, enkele van de meest energetische gebeurtenissen in het universum. Deze opname, gemaakt door ESO-fotoambassadeur Petr Horálek, toont het hart van de Melkweg, de Grote en Kleine Magelhaense Wolken, de sterrenbeelden Orion (Jager) en het Zuiderkruis, en de gloed van verafgelegen nederzettingen die allemaal heldere en kleurrijke accenten over het beeld aanbrengen. Aan de horizon kleuren rood- en ...

19 maart 2018: Deze spectaculaire foto van de sterrenwacht La Silla in Chili werd genomen door ESO-fotoambassadeur Yuri Beletsky en onthult allerlei astronomische lekkernijen. De centrale band van ons sterrenstelsel strekt zich lichtjes gebogen over de opname uit en is bezaaid met heldere gaswolken en donkere, vervlochten stroken stof. Hoewel het op het eerste zicht moeilijk te zien is tegen de met sterren bezaaide kosmische achtergrond kan het sterrenbeeld Orion (Jager) toch bovenaan links van de opname waargenomen worden. Verscheidene roze wolken, teweeggebracht door de zwakke gloed van geïoniseerd waterstofgas, lijken zich tot voorbij de band van de Melkweg uit te strekken, wat wijst op de aanwezigheid van nieuwe hete, jonge sterren. Een van deze gebieden is Barnard’s Loop, dat de bekende Orionnevel omringt en als een boog rond de gordel van Orion te zien is. De MPG/ESO-telescoop van 2,2 meter bevindt zich onder de kleurrijke nachthemel en bestudeert momenteel de restanten van ...

12 maart 2018: Een kolossaal deken van sterren staart sereen neer op Cerro Paranal in Chili, terwijl de opkomende zon geleidelijk de horizon opwarmt met spetters rood en geel. Cerro Paranal is de thuisbasis van ESO's Very Large Telescope (VLT) en dit opvallende panorama onthult de telescoop in al zijn glorie. De vier 8,2-meter unittelescopen, op een rij en klaar om het heelal te verkennen, zijn te zien aan de linkerzijde van de afbeelding. Twee kleinere 1,8-meter hulptelescopen zijn verspreid over de rechterzijde van het beeld; de VLT heeft er vier in totaal, die allen mobiel zijn via een netwerk van sporen en zo nodig herschikt kunnen worden. Net achter de uiterst rechtse unittelescoop zie je in de verte de 2,6-meter VLT-surveytelescoop (VST), de nieuwste aanwinst van Paranal. Boven en tussen de twee unittelescopen helemaal links is de indrukwekkende omvang van onze naaste buur, het sterrenstelsel Andromeda, te zien als een heldere vlek ...

5 maart 2018: Alle ESO-sterrenwachten zijn gevestigd in Chili, maar de hoofdzetel van de organisatie en de laatste nieuwe aanwinst bevinden zich in Garching, een kleine stad in de buurt van München in Duitsland. Deze afbeelding toont een opvallende en ongewone weergave van dit nieuwe lid van de ESO-familie — het planetarium en bezoekerscentrum Supernova. Supernova opent haar deuren op 26 april 2018. Het is een ultramodern planetarium waar bezoekers zullen kunnen genieten van realistische, ontzagwekkende en allesoverweldigende beelden van het heelal. Het gebouw huisvest ook een geavanceerd astronomisch centrum en een tentoonstellingsruimte. Om alles nog aantrekkelijker te maken zijn het bezoek en alle activiteiten in 2018 gratis! Deze opname werd genomen door ESO-fotoambassadeur Petr Horálek en toont de gebogen armen van het ESO-hoofdgebouw die zich naar het unieke Supernovagebouw uitstrekken, onder een hemel beschilderd met prachtige oranje en roze tinten. Onze fotoambassadeurs fotograferen de nachthemels boven de sterrenwachten en leveren adembenemende beelden ...

26 februari 2018: Genesteld in het stervormingsgebied Ophiuchus, 410 lichtjaar van de zon vandaan, krijgt een fascinerende protoplanetaire schijf met de naam AS 209 geleidelijk gestalte. Deze prachtige afbeelding werd vastgelegd dankzij de hoge resolutie van de ALMA-telescoop, en onthult een merkwaardig patroon van ringen en lege stroken in de stofschijf rond de jonge ster. Protoplanetaire schijven zijn dichte, roterende schijven van gas en stof die pas gevormde sterren omringen. Ze verstrekken het materiaal waaruit later de planeten, manen en andere kleine hemellichamen ontstaan. Dit systeem is heel jong, minder dan één miljoen jaar, maar toch zijn al duidelijk twee lege stroken te zien die uit de schijf gehouwen worden. De buitenste lege strook is diep, breed en grotendeels een stofvrije zone, waardoor astronomen denken dat er een reuzenplaneet bijna even groot als Saturnus in een baan cirkelt — ongeveer 800 lichtminuten van de centrale ster, en meer dan drie keer de afstand ...

19 februari 2018: Deze foto, gemaakt door ESO-fotoambassadeur Petr Horálek, toont de planeet Venus die bij avondschemering helder boven de ESO-sterrenwacht Paranal in Chili schijnt. De weergegeven telescoop is hulptelescoop 1 van de Very Large Telescope, te zien terwijl deze zich klaarmaakt om de nachtelijke hemel, gekleurd in blauwe en oranje tinten, te observeren. De Very Large Telescope (VLT) van ESO bestaat uit vier 8,2-meter unittelescopen en vier 1,8-meter hulptelescopen — net zoals deze op de voorgrond van de afbeelding — waarvan het opgevangen licht gecombineerd kan worden om zo de VLT Interferometer (VLTI) te vormen. Door het licht van meerdere telescopen die op verschillende plaatsen op de site van de sterrenwacht verspreid staan, samen te voegen, kunnen astronomen details tot 25 keer scherper zien dan met de individuele telescopen. De lichtstralen worden vervolgens samengevoegd met behulp van een complex systeem van spiegels in ondergrondse tunnels waar het licht gelijk moet blijven met ...

12 februari 2018: Op deze spookachtige opname zien we de verafgelegen, pulserende rode reuzenster R Sculptoris. Deze is gelegen in het sterrenbeeld Beeldhouwer, 1200 lichtjaar van ons vandaan, en is een koolstofrijke, ‘asymptotische reuzentakster’, ook wel AGB-ster genoemd. Dit betekent dat het einde van haar leven nabij is. In dit stadium koelen kleine en middelgrote sterren af, ontwikkelen ze uitgestrekte atmosferen en verliezen veel van hun massa – ze zijn op weg om spectaculaire planetaire nevels te worden. Hoewel men het basisprincipe van dit massaverlies begrijpt, onderzoeken astronomen nog hoe dit proces dichtbij het oppervlak van de ster begint. De hoeveelheid verloren stermassa heeft enorme gevolgen voor de evolutie van de ster. Het verandert haar toekomst en leidt tot verschillende types van planetaire nevels. Terwijl AGB-sterren hun leven beëindigen als planetaire nevels, produceren ze een breed scala aan elementen – waarvan 50% zwaarder is dan ijzer – die vervolgens in het heelal vrijkomen ...

5 februari 2018: Op deze ongewone opname is het gevolg te zien van een catastrofale botsing tussen twee sterrenstelsels, die ongeveer één miljard jaar geleden plaatsvond. Het resultaat? Een bizar gevormd sterrenstelsel genaamd NGC 7252 en dat vreemd genoeg de bijnaam het ‘Atomen voor de Vrede’-stelsel draagt. In het centrum van dit overblijfsel van de samensmelting ligt een fascinerende ‘minispiraal’ – een roterende schijf gloeiend gas, barstensvol stervorming. Met behulp van het VIMOS-instrument (VIsible Multi-Object Spectrograph) op ESO’s Very Large Telescope konden sterrenkundigen de beweging van het gas binnenin de schijf opmeten waardoor ze de rotatie ervan in kaart konden brengen. Rode regio’s duiden op gas dat van ons vandaan beweegt, de blauwe regio’s op gas dat naar ons toe komt. Samen onthullen deze kleuren het gestaag ronddraaiende centrum van het sterrenstelsel, alsook twee vloeiende stromen heet gas ten noordwesten en zuidoosten van het centrale gebied. Eerdere studies deden vermoeden dat de centrale ...

29 januari 2018: Je moet bijna scheel kijken om het te zien! Helemaal in het midden van deze opname, genomen door het VIMOS-instrument bevestigd op de Very Large Telescope (VLT) van ESO, is net de wazige blauwe vorm te zien van een verafgelegen sterrenstelsel bekend als het onregelmatige dwergstelsel Sagittarius. Dit dwergstelsel met een onregelmatige vorm -- vandaar de naam – bevindt zich ongeveer 3 miljoen lichtjaar van ons vandaan in het sterrenbeeld Sagittarius (Boogschutter) en werd in 1977 ontdekt met de 1-meter Schmidttelescoop van ESO, gelegen op de sterrenwacht La Silla. Het is het meest afgelegen sterrenstelsel van de Lokale Groep, waar de Melkweg ook deel van uitmaakt. In tegenstelling tot normale sterrenstelsels zijn dwergstelsels veel kleiner en herbergen ze relatief weinig sterren. Zwaartekrachtinvloeden van nabijgelegen sterrenstelsels vervormen vaak de bolvormige of schijfachtige vormen van deze fragiele sterrenstelsels – dit proces kan verantwoordelijk zijn voor de ietwat rechthoekige vorm van dit bijzondere ...

22 januari 2018: Het ruige terrein van de Chileense Atacamawoestijn biedt terecht een aantrekkelijke achtergrond voor fotografen, zoals blijkt uit deze foto van de Visible and Infrared Survey Telescope for Astronomy (VISTA) van ESO, genomen door ESO-fotoambassadeur Alexandru Tudorica op de sterrenwacht Paranal van ESO. Hoewel het Tudorica's veruit meest in het oog springende onderwerp is, is VISTA niet de enige telescoop die op deze opname te zien is. Het kronkelende pad naar de rechterkant van de afbeelding leidt naar de onopvallende omheining van de Next Generation Transit Survey (NGTS). De schutting zelf, verlicht door een sprankeltje zonlicht, is net zichtbaar aan de rechterkant van het beeld. De NGTS bestaat uit een reeks kleine robottelescopen die voortdurend de helderheid van nabijgelegen sterren nauwkeurig controleren. Door dit te doen hoopt men exoplaneten ter grootte van Neptunus te ontdekken wanneer deze het licht van hun moederster wegnemen als ze voor hun ster langsgaan en in ...

15 januari 2018: Deze 56 lachende leerlingen namen deze winter deel aan ESO’s Sterrenkundekamp met als thema ‘afstanden in het heelal’. De jonge astronomieliefhebbers genoten van verscheidene astronomische sessies, waaronder lezingen, praktijkgerichte activiteiten en nachtelijke observaties met behulp van professionele telescopen. Ze probeerden ook verschillende wintersporten uit en maakten excursies. Het kamp ging door op het Sterrenkundig Observatorium van de Autonome Regio van de Aostavallei, omringd door de natuurpracht van de Italiaanse Alpen, dichtbij een paar van Europa’s hoogste bergen en onder enkele van de helderste hemels. De sterrenwacht is uitgerust met zeven telescopen die ten dienste stonden van de kampactiviteiten. Het kamp, georganiseerd door Sterrenlab, vond plaats tussen 26 december 2017 en 1 januari 2018 en stond open voor leerlingen van 16 tot 18 jaar. Later dit jaar zal het zomerkamp van ESO doorgaan onder de donkere hemel van Noord-Portugal, georganiseerd door het Centrum voor Astrofysica van de Universiteit van Porto (CAUP).

8 januari 2018: De eerste avond van het nieuwe jaar werd ingeluid door een spectaculaire supermaan die achter de majestueuze berg Cerro Armazones in Chili opkomt. Een supermaan zoals deze is een prachtig, hoewel relatief frequent fenomeen dat plaatsvindt wanneer volle maan samenvalt met het punt in de baan van de maan, dat zich het dichtst bij de aarde bevindt, waardoor de diameter ongeveer 14% groter lijkt. De weg die zigzaggend Cerro Armazones oploopt, lijkt direct naar de maan zelf te leiden – waardoor het echt een weg naar de sterren wordt. Tegen 2024 zal ’s werelds ‘grootste oog op de hemel’ op de top van deze berg staan, want de bergtop wordt de thuisbasis van de Extremely Large Telescope. Op een hoogte van 3046 meter biedt Cerro Armazones een spectaculaire omgeving voor astronomische observaties, vooral omdat er 320 heldere nachten per jaar zijn. Deze opname werd vastgelegd door ESO-fotoambassadeur Gerhard Hüdepohl. Op ...

1 januari 2018: Deze foto van de week toont spectaculaire linten van gas en stof die zich om het parelkleurige centrum van het balkspiraalstelsel NGC 1398 heen wikkelen. Dit sterrenstelsel bevindt zich in het sterrenbeeld Fornax (Oven), ongeveer 65 miljoen lichtjaar van ons vandaan. In plaats van helemaal vanuit het midden van het sterrenstelsel te vertrekken en naar buiten toe te wervelen, beginnen de elegante spiraalarmen van NGC 1398 aan de uiteinden van een balk, gevormd uit sterren, die het centrale gedeelte van het sterrenstelsel doormidden klieft. De meeste spiraalsterrenstelsels – ongeveer twee derde – hebben dit kenmerk, maar het is nog niet duidelijk of, en zo ja, hoe deze balken het gedrag en de ontwikkeling van een sterrenstelsel beïnvloeden. Deze opname werd verkregen op basis van gegevens verzameld door het FORS2-instrument (FOcal Reducer/low dispersion Spectrograph 2), bevestigd op ESO’s Very Large Telescope (VLT) op de sterrenwacht Paranal in Chili. Het laat NGC ...

25 december 2017: Op deze opname zien we iets spectaculairs: een cluster met zo veel massa dat de ruimte eromheen verbogen wordt! De cluster, waarvan de kern zich in het midden van het beeld bevindt, draagt de naam RCS2 J2327 en is een van de zwaarste clusters die er bekend zijn op die afstand of zelfs verder weg. Zware objecten zoals RCS2 J2327 oefenen zo’n sterke invloed op hun omgeving uit dat ze eigenlijk de ruimte rondom zich verbuigen – dit staat bekend als het zwaartekrachtlenseffect en kan het licht van verder afgelegen objecten afbuigen, vervormen en, heel cruciaal, versterken, waardoor we in staat zijn sterrenstelsels waar te nemen die zich anders voor ons te ver weg zouden bevinden om ze te kunnen detecteren. Het zwaartekrachtlenseffect is een van de voorspellingen van Albert Einsteins algemene relativiteitstheorie en kan in drie verschillende vormen waargenomen worden: sterke lenswerking, zwakke lenswerking en microlenseffect. Sterke lenswerking levert ...

18 december 2017: Namens iedereen bij de Europese Zuidelijke Sterrenwacht wensen we u prettige feesten en een voorspoedig 2018 toe! Link: kerstkaart 2017