Mededeling

ESO ondertekent overeenkomst voor ANDES-instrument op de ELT

5 juni 2024

Vandaag heeft ESO een overeenkomst getekend met een internationaal consortium van instellingen, voor het ontwerpen en bouwen van ANDES, de ArmazoNes high Dispersion Echelle Spectrograph. Het ANDES-instrument zal worden geïnstalleerd op de Extremely Large Telescope (ELT) van ESO en worden gebruikt om naar aanwijzingen voor leven op exoplaneten te zoeken en de allereerste sterren op te sporen, maar ook om variaties in de fundamentele natuurkundige constanten te testen en de versnelling van de uitdijing van het heelal te meten.

De overeenkomst werd ondertekend door de directeur-generaal van ESO, Xavier Barcons, en door Roberto Ragazzoni, voorzitter van het Italiaanse Nationale Instituut voor Astrofysica (INAF), de instantie die het ANDES-consortium leidt. De ondertekeningsceremonie werd tevens bijgewoond door Sergio Maffettone, consul-generaal van Italië in München, en Alessandro Marconi van INAF, hoofdonderzoeker van ANDES, evenals andere vertegenwoordigers van ESO, INAF, het ANDES-consortium en het consulaat van Italië in München. De ondertekening vond plaats op het hoofdkantoor van ESO in Garching, Duitsland.

ANDES, voorheen bekend als HIRES, is een krachtige spectrograaf: een instrument dat licht splitst in de golflengten waaruit het bestaat, zodat astronomen belangrijke eigenschappen van astronomische objecten kunnen bepalen, zoals hun chemische samenstelling. Het instrument zal een ongekend hoge nauwkeurigheid hebben in het zichtbare en nabij-infrarode golflengtebereik en, in combinatie met het geavanceerde spiegelstelsel van de ELT, de weg vrijmaken voor onderzoek op diverse terreinen van de astronomie.

‘ANDES is een instrument met een enorm potentieel voor baanbrekende wetenschappelijke ontdekkingen, die onze kijk op het heelal tot ver buiten de kleine gemeenschap van wetenschappers diepgaand kunnen beïnvloeden,’ zegt Marconi. Céline Péroux, de projectwetenschapper van het ESO-team dat ANDES begeleidt, voegt daaraan toe dat de wetenschappelijke mogelijkheden uiteenlopen ‘van het mogelijk detecteren van tekenen van leven op andere werelden en het identificeren van de allereerste generatie sterren, tot het bestuderen van de variaties in de fundamentele natuurkundige constanten’.

ANDES zal nauwkeurig onderzoek doen naar de atmosferen van aarde-achtige exoplaneten, waardoor astronomen gericht op zoek kunnen gaan naar tekenen van leven. Het instrument zal ook in staat zijn om chemische elementen in verre objecten in het vroege heelal te analyseren, waardoor het waarschijnlijk als eerste sporen van Populatie III-sterren kan detecteren – de eerste sterren die in het heelal zijn ontstaan. Daarnaast kunnen astronomen de gegevens van ANDES gebruiken om na te gaan of de fundamentele constanten van de natuurkunde in ruimte en tijd variëren. Ook zullen de veelomvattende gegevens van ANDES worden gebruikt om rechtstreeks de versnelling van de uitdijing van het heelal te meten – een van de meest prangende kosmologische vraagstukken.

De ELT van ESO wordt momenteel gebouwd in de Atacama-woestijn in het noorden van Chili. Als de ELT later dit decennium operationeel wordt, zal het ’s werelds grootste oog op de hemel zijn en een nieuw tijdperk inluiden in het astronomische onderzoek vanaf de aarde.

Meer informatie

Het ANDES-project wordt ontwikkeld door een internationaal consortium dat bestaat uit onderzoeksinstituten in dertien landen. Dit zijn:

• Brazilië: Board of Stellar Observational Astronomy, Universidade Federal do Rio Grande do Norte, Observatório Nacional.

• Canada: Observatoire du Mont-Mégantic en het Trottier Institute for Research on Exoplanets, Université de Montréal.

• Denemarken: Instrument Centre for Danish Astrophysics namens het Niels Bohr Instituut, de Universiteit van Aarhus en de Technische Universiteit van Denemarken.

• Duitsland: Leibniz-Institut für Astrophysik Potsdam (AIP), Institut für Astrophysik und Geophysik, Georg-August-Universität Göttingen (IAG), Atmospheric Physics of Exoplanets Department, Max-Planck-Institut für Astronomie Heidelberg (MPIA), Zentrum für Astronomie, Universität Heidelberg (ZAH), Thüringer Landessternwarte Tautenburg (TLS), Hamburger Sternwarte, Universität Hamburg (UHH).

• Frankrijk: Centre National de la Recherche Scientifique (CNRS) namens het Observatoire de la Côte d’Azur, Université Côte d’Azur (LAGRANGE), Laboratoire d’Astrophysique de Marseille, Aix-Marseille Université, Centre National d’Etudes Spatiales (LAM), Institut de Recherche en Astrophysique et Planetologie, Université Toulouse III-Paul Sabatier (IRAP), Institut de Planétologie et d’Astrophysique de Grenoble, Université Grenoble-Alpes (IPAG), Laboratoire Univers et Particules de Montpellier, Université de Montpellier (LUPM), Institut d’Astrophysique de Paris, Sorbonne Université (IAP), Laboratoire de Météorologie Dynamique, Ecole Normale Supérieure, Ecole Polytechnique, Sorbonne Université (LMD).

• Italië: INAF, Istituto Nazionale di Astrofisica.

• Polen: Nicolaus Copernicus Universiteit in Toruń.

• Portugal: Instituto de Astrofísica e Ciências do Espaço (IA) aan het Centro de Investigaço em Astronomia/Astrofísica da Universidade do Porto (CAUP), Instituto de Astrofísica e Ciências do Espaço at Faculdade de Ciências da Universidade de Lisboa, Associação para a Investigação e Desenvolvimento de Ciências (FCiências.ID).

• Spanje: Instituto de Astrofísica de Canarias (IAC); Consejo Superior de Investigaciones Científicas (CSIC, Spanje) namens het Instituto de Astrofísica de Andalucía (IAA), Centro de Astrobiología de Madrid (CSIC-INTA).

• Verenigd Koninkrijk: Science and Technology Facilities Council, United Kingdom Research and Innovation namens Cavendish Laboratory & Institute of Astronomy, University of Cambridge; UK Astronomy Technology Centre; Institute of Photonics and Quantum Sciences, Heriot-Watt University.

• Verenigde Staten: Vakgroep Astronomie van de Universiteit van Michigan.

• Zweden: Universiteiten van Lund, Stockholm en Uppsala.

• Zwitserland: Vakgroep Astronomie van de Universiteit van Genève; Weltraumforschung und Planetologie, Physikalisches Institut, Universiteit van Bern.