Persbericht

VST kijkt naar het Leo-triplet – en verder

27 juli 2011

Een enorme opname, van de nieuwe VLT Survey Telescope (VST) en zijn camera OmegaCAM op ESO's Paranal-sterrenwacht, toont een drietal heldere sterrenstelsels in het sterrenbeeld Leo (Leeuw). Maar het zijn wellicht juist de zwakke objecten op de achtergrond die de aandacht van de astronoom trekken. De scherpe beelden die de VST van deze zwakke objecten heeft gemaakt bewijzen de kracht van de telescoop en OmegaCAM bij het in kaart brengen van het verre heelal.

De VST [1] is de nieuwste aanwinst van de ESO-sterrenwacht op Paranal (eso1119). Het betreft een geavanceerde 2,6-meter telescoop, uitgerust met een reusachtige 268-megapixel camera – OmegaCAM [2]. Zoals de naam al aangeeft, is de VST bedoeld voor het in kaart brengen van de hemel op zichtbare golflengten. Hij is de grootste telescoop ter wereld die specifiek voor dit doel is ontworpen. Dit grote overzicht van het Leo-triplet bewijst de uitstekende beeldkwaliteit van de VST en zijn camera.

Het Leo-triplet is prachtig groepje sterrenstelsels op ongeveer 35 miljoen lichtjaar van de aarde, die met elkaar in wisselwerking zijn. Net als ons eigen Melkwegstelsel zijn het spiraalstelsels, hoewel dat op deze foto niet onmiddellijk duidelijk is, omdat hun schijven onder verschillende hoeken staan. NGC 3628, links op de foto, zien we van opzij, waardoor we tegen de dikke stofbanden in het vlak van het stelsel aan kijken. De Messier-objecten M65 (rechtsboven) en M66 (rechtsonder) staan daarentegen schuin genoeg op onze gezichtslijn om hun spiraalarmen zichtbaar te laten zijn. 

Grote telescopen kunnen deze stelsels doorgaans maar één voor één bestuderen (zie bijvoorbeeld potw1026a en eso0338c). Het beeldveld van de VST – dat twee keer zo breed is als de volle maan – is echter groot genoeg om het trio in één beeld vast te leggen. Daarbij brengt de VST ook tal van zwakkere, verder weg gelegen stelsels aan het licht, die zich vertonen als vlekjes op de achtgrond van deze foto.

Op de voorgrond zijn veel sterren van uiteenlopende helderheden te zien die tot ons eigen Melkwegstelsel behoren. Een van de wetenschappelijke doelen van de VST is de zoektocht naar veel zwakkere objecten in ons stelsel, zoals bruine dwergsterren, planeten, neutronensterren en zwarte gaten. Vermoedelijk wemelt de halo van het Melkwegstelsel van deze objecten, maar zijn zij te zwak om rechtstreeks waarneembaar te zijn – zelfs met de grootste telescopen. Om deze moeilijk vindbare objecten op te sporen, zoekt de VST naar een subtiel verschijnsel dat microlensing wordt genoemd [3].

Door zulk onderzoek zal de VST naar verwachting meer inzicht geven in de zogeheten donkere materie, dat vermoedelijk het belangrijkste bestanddeel van de galactische halo is. Verwacht wordt dat ook de VST-surveys van het verre heelal aanwijzingen zullen opleveren over de aard van deze substantie, en over de aard van de donkere energie. De telescoop zal verre clusters van sterrenstelsels en quasars ontdekken, die astronomen meer inzicht kunnen geven in het vroege heelal en hardnekkige kosmologische vraagstukken helpen oplossen.

De foto vertoont ook sporen van objecten die veel dichter bij huis zijn: planetoïden in ons eigen zonnestelsel die zich tijdens de opnamen hebben verplaatst. Dat resulteert in korte, gekleurde streepjes [4] waarvan er minstens tien op de foto staan. Omdat het sterrenbeeld Leeuw tot de dierenriem behoort, en dus in het vlak van het zonnestelsel ligt, is het aantal planetoïden hier bijzonder groot.

De foto is opgebouwd uit opnamen die door drie verschillende filters zijn gemaakt. Licht dat door een nabij-infraroodfilter is gegaan kreeg de kleur rood toebedeeld, licht in het rode deel van het spectrum kreeg de kleur groen, en groen licht is magenta gekleurd.

Noten

[1] Het VST-programma is een samenwerkingsverband tussen het INAF–Osservatorio Astronomico di Capodimonte in Napels, Italië, en ESO.

[2] OmegaCAM is ontworpen en gebouwd door een consortium van instituten in onder meer Nederland, Duitsland en Italië, met belangrijke bijdragen van ESO.

[3] Microlensing is een verschijnsel waarbij de aanwezigheid van een zwak, maar zwaar object kan worden afgeleid uit de invloed die zijn zwaartekracht uitoefent op het licht van een verder weg gelegen ster. Als het zwakke voorgrondobject, bij toeval, dicht langs onze gezichtslijn naar de verre ster trekt, wordt het licht van die ster afgebogen. Hierdoor kan de helderheid van de achtergrondster meetbaar toenemen. Omdat zulke microlensverschijnselen zeldzaam en onvoorspelbaar zijn, worden ze vooral waargenomen bij grote surveys waarbij grote aantallen potentiële achtergrondsterren in beeld zijn.

[4] Dat zijn ofwel groene streepjes ofwel paren van magenta/rode streepjes. Dat komt doordat de opnamen die gebruikt zijn voor het uiteindelijke groene kanaal tijdens een andere nacht zijn gemaakt dan de opnamen voor rood en magenta, die direct na elkaar zijn gemaakt.

Meer informatie

ESO, de Europese Zuidelijke Sterrenwacht, is de belangrijkste intergouvernementele sterrenkundeorganisatie in Europa, en het meest productieve astronomische observatorium ter wereld. Zij wordt ondersteund door vijftien landen: België, Brazilië, Denemarken, Duitsland, Finland, Frankrijk, Italië, Nederland, Oostenrijk, Portugal, Spanje, Tsjechië, het Verenigd Koninkrijk, Zweden en Zwitserland. ESO voert een ambitieus programma uit, gericht op het ontwerp, de bouw en het beheer van krachtige grondobservatoria die astronomen in staat stellen om belangrijke wetenschappelijke ontdekkingen te doen. ESO speelt ook een leidende rol bij het bevorderen en organiseren van samenwerking op sterrenkundig gebied. ESO beheert drie waarnemingslocaties van wereldklasse in Chili: La Silla, Paranal en Chajnantor. Op Paranal staan ESO’s Very Large Telescope (VLT), de meest geavanceerde optische sterrenwacht ter wereld, en twee surveytelescopen: VISTA werkt in het infrarood en is de grootste surveytelescoop ter wereld en de VLT Survey Telescope is de grootste telescoop die uitsluitend is ontworpen om de hemel in zichtbaar licht in kaart te brengen. Ook is ESO de Europese partner van de revolutionaire telescoop ALMA, het grootste sterrenkundige project van dit moment. Daarnaast bereidt ESO momenteel de bouw voor van de Europese Extremely Large optische/nabij-infrarood Telescoop (E-ELT), een telescoop van de 40-meterklasse die ‘het grootste oog op de hemel’ ter wereld zal worden. 

Links

• Foto's van de VST

Contact

Douglas Pierce-Price
ESO, Public Information Officer
Garching bei München, Germany
Tel: +49 89 3200 6759
E-mail: dpiercep@eso.org

Rodrigo Alvarez (press contact België)
ESO Science Outreach Network en Planetarium, Royal Observatory of Belgium
Tel: +32-2-474 70 50
E-mail: eson-belgië@eso.org

Connect with ESO on social media

Dit is een vertaling van ESO-persbericht eso1126.