Persbericht

De vlammen van Betelgeuze

Nieuwe beelden tonen grote nevel rond beroemde superreus

23 juni 2011

Met behulp van het instrument VISIR van ESO’s Very Large Telescope (VLT) hebben astronomen de complexe en heldere nevel rond de superreuzenster Betelgeuze gedetailleerder in beeld gebracht dan ooit. Deze structuur, die de indruk wekt dat er vlammen uit de ster schieten, is ontstaan doordat de stellaire kolos grote hoeveelheden materie de ruimte in blaast.

Betelgeuze, een rode superreus in het sterrenbeeld Orion, is een van de helderste sterren aan de nachtelijke hemel. Met zo ongeveer de omvang van de omloopbaan van Jupiter, die vierenhalf keer zo groot is als de aardbaan, is hij ook een van de grootste. De VLT-opname toont de omringende nevel, die veel groter is dan de ster zelf: hij strekt zich uit tot 60 miljard kilometer van het steroppervlak – ongeveer 400 keer de afstand zon-aarde.

Rode superreuzen zoals Betelgeuze vertegenwoordigen een van de laatste stadia in het bestaan van een zware ster. Tijdens deze kortstondige fase groeit de ster in omvang door in hoog tempo zijn buitenlagen de ruimte in te blazen. Op die manier wordt in slechts tienduizend jaar tijd een enorme hoeveelheid (ongeveer een zonsmassa) materie afgestoten.

Het proces dat ervoor zorgt dat een ster als Betelgeuze materie afstoot gaat met twee verschijnselen gepaard. Het eerste is de vorming van enorme gaspluimen (die overigens veel kleiner zijn dan de nu gefotografeerde nevel) aan het oppervlak van de ster, die eerder zijn vastgelegd met het NACO-instrument van de VLT [1]. Het andere verschijnsel, dat de achterliggende oorzaak is van de pluimen, betreft het hevig op en neer bewegen van reusachtige bellen in de atmosfeer van Betelgeuze – vergelijkbaar met kokend water in een pan (eso0927).

De nieuwe resultaten laten zien dat de pluimen die dicht bij de ster te zien zijn, waarschijnlijk in verband staan met de structuren in de buitennevel die nu met VISIR in het infrarood is vastgelegd. In zichtbaar licht is deze nevel niet te zien, omdat Betelgeuze hem volledig overstraalt. De onregelmatige vorm van de nevel wijst erop dat de ster zijn buitenlagen niet op symmetrische wijze heeft verloren. Mogelijk zijn de bellen van stermaterie en de gaspluimen waaraan de nevel zijn ontstaan te danken heeft verantwoordelijk voor zijn klonterige aanzien.

De materie die op de nieuwe opname te zien is, bestaat hoogstwaarschijnlijk uit stof dat rijk is aan silicium- en aluminiumoxide. Dat is hetzelfde materiaal waar de korst van de aarde en van andere rotsachtige planeten grotendeels uit bestaat. Ook het siliciumoxide in de aardkorst is, in een grijs verleden, gevormd door een zware (en inmiddels uitgedoofde) ster als Betelgeuze.

Op deze samengestelde foto zijn de eerdere NACO-waarnemingen van de gaspluimen op schaal afgebeeld in de zwarte schijf. De kleine rode cirkel in het centrum heeft een middellijn van vierenhalf maal de aardbaan en geeft de omvang van Betelgeuze aan. De zwarte schijf komt overeen met een zeer helder gedeelte van het beeld, dat werd afgeschermd om de zwakkere delen van de nevel zichtbaar te maken. De VISIR-opnamen werden gemaakt door infraroodfilters die straling op verschillende golflengten doorlieten, waarbij blauw met kortere golflengten correspondeert en rood met langere. Het beeldveld is 5,63 bij 5,63 boogseconden groot: een stuiver op 800 meter afstand.

Noten

[1] NACO is een VLT-instrument dat het Nasmyth Adaptive Optics System (NAOS) en de Near-infrared Imager and Spectrograph (CONICA) in zich verenigt. Het maakt nabij-infraroodopnamen met behulp van adaptieve optiek, aangevuld met technieken als beeldvormende polarimetrie, coronagrafie en spectroscopie.

Meer informatie

De resultaten van dit onderzoek zullen verschijnen in het tijdschrift Astronomy & Astrophysics.

Het onderzoeksteam bestaat uit P. Kervella (Observatoire de Paris, Frankrijk), G. Perrin (Observatoire de Paris), A. Chiavassa (Vrije Universiteit Brussel, België), S.T. Ridgway (National Optical Astronomy Observatories, Tucson, VS), J. Cami (Universiteit van Western Ontario, Canada; SETI Institute, Mountain View, VS), X. Haubois (Universidade de São Paulo, Brazilië) en T. Verhoelst (Instituut voor Sterrenkunde, Leuven, België).

ESO, de Europese Zuidelijke Sterrenwacht, is de belangrijkste intergouvernementele sterrenkundeorganisatie in Europa, en het meest productieve astronomische observatorium ter wereld. Zij wordt ondersteund door vijftien landen: België, Brazilië, Denemarken, Duitsland, Finland, Frankrijk, Italië, Nederland, Oostenrijk, Portugal, Spanje, Tsjechië, het Verenigd Koninkrijk, Zweden en Zwitserland. ESO voert een ambitieus programma uit, gericht op het ontwerp, de bouw en het beheer van krachtige grondobservatoria die astronomen in staat stellen om belangrijke wetenschappelijke ontdekkingen te doen. ESO speelt ook een leidende rol bij het bevorderen en organiseren van samenwerking op sterrenkundig gebied. ESO beheert drie waarnemingslocaties van wereldklasse in Chili: La Silla, Paranal en Chajnantor. Op Paranal staan ESO’s Very Large Telescope (VLT), de meest geavanceerde optische sterrenwacht ter wereld, en twee surveytelescopen: VISTA werkt in het infrarood en is de grootste surveytelescoop ter wereld en de VLT Survey Telescope is de grootste telescoop die uitsluitend is ontworpen om de hemel in zichtbaar licht in kaart te brengen. Ook is ESO de Europese partner van de revolutionaire telescoop ALMA, het grootste sterrenkundige project van dit moment. Daarnaast bereidt ESO momenteel de bouw voor van de Europese Extremely Large optische/nabij-infrarood Telescoop (E-ELT), een telescoop van de 40-meterklasse die ‘het grootste oog op de hemel’ ter wereld zal worden.

Links

• Onderzoeksartikel
• Foto’s van de VLT

Contact

Pierre Kervella
LESIA, Observatoire de Paris / CNRS, Université Pierre et Marie Curie / Université Denis Diderot (Paris 7)
Paris, France
Tel: +33 1 45 07 79 66
E-mail: Pierre.Kervella@obspm.fr

Guy Perrin
LESIA, Observatoire de Paris / CNRS, Université Pierre et Marie Curie / Université Denis Diderot (Paris 7)
Paris, France
Tel: +33 1 45 07 79 63
E-mail: guy.perrin@obspm.fr

Richard Hook
ESO, La Silla, Paranal, E-ELT and Survey Telescopes Public Information Officer
Garching bei München, Germany
Tel: +49 89 3200 6655
E-mail: rhook@eso.org

Rodrigo Alvarez (press contact België)
ESO Science Outreach Network en Planetarium, Royal Observatory of Belgium
Tel: +32-2-474 70 50
E-mail: eson-belgië@eso.org

Connect with ESO on social media

Dit is een vertaling van ESO-persbericht eso1121.