Persbericht

VLT neemt rechtstreeks spectrum van exoplaneet

13 januari 2010

Astronomen zijn er voor het eerst in geslaagd een rechtstreeks spectrum – de chemische vingerafdruk [1] – vast te stellen van een exoplaneet bij een ster [2] in een verafgelegen planeetsysteem dat lijkt op een uitvergrote versie van ons zonnestelsel. Hierdoor hebben ze nieuwe informatie verkregen over de vorming en samenstelling van de planeet. Het resultaat is een mijlpaal in de zoektocht naar buitenaards leven.

Het spectrum van een planeet is te vergelijken met een vingerafdruk. Het verschaft de belangrijkste informatie over de chemische elementen in de planeetatmosfeer”, zegt Markus Janson, eerste auteur van een paper over deze ontdekking. “Met deze informatie kunnen we beter begrijpen hoe de planeet is gevormd en in de toekomst kunnen we misschien wel tekenen van leven vinden.”

De wetenschappers namen het spectrum van een enorme exoplaneet die draait rondom de heldere, zeer jonge ster HR 8799, op ongeveer 130 lichtjaar van de aarde. De ster, met 1,5 keer de massa van de zon, heeft een planetenstelsel dat lijkt op een uitvergrote versie van ons zonnestelsel. In 2008 heeft een ander team onderzoekers bij deze ster drie reuzenplaneten ontdekt, die 7 tot 10 keer zwaarder zijn dan Jupiter. Hun afstand tot HR 8799 is 20 tot 70 keer de afstand van de aarde tot de zon. Het systeem herbergt ook twee gordels van kleinere objecten, vergelijkbaar met de planetoïdengordel en de Kuipergordel in ons zonnestelsel.

We hebben de middelste van de drie planeten geobserveerd, die ongeveer tien keer zo zwaar is als Jupiter en een temperatuur heeft van 800 graden Celsius”, zegt teamlid Carolina Bergfors. “Na meer dan vijf uur belichtingstijd konden we het spectrum ontwarren van de planeet, die wordt overstraald door zijn moederster.

Het is de eerste keer dat het spectrum van een exoplaneet bij een normale, zonachtige ster rechtstreeks is genomen. Eerder kon het spectrum alleen worden verkregen met behulp van een ruimtetelescoop, door tijdens de secundaire eclips, waarbij de planeet achter de moederster langsgaat, het sterlicht voor en tijdens de eclips met elkaar te vergelijken. Deze methode kan echter alleen worden gebruikt bij een juiste oriëntatie van de omloopbaan van de exoplaneet, wat slechts bij een zeer klein aantal het geval is. Het huidige spectrum is genomen vanaf de grond, met behulp van ESO’s Very Large Telescope (VLT), tijdens een directe waarneming die niet afhankelijk is van de baanoriëntatie.

Dit is een opmerkelijk resultaat, omdat de moederster een paar duizend maal helderder is dan de planeet. “Het is net alsof je een kaars bestudeert op twee kilometer afstand terwijl hij naast een verblindend heldere lamp van 300 Watt staat”, zegt Janson.

De ontdekking was mogelijk door gebruik te maken van het infraroodinstrument NACO dat gebruik maakt van adaptieve optiek. Met het nieuwe instrument SPHERE, dat in 2011 op de VLT wordt geïnstalleerd, en de nieuwe European Extremely Large Telescope zullen naar verwachting nog preciezere opnamen en spectra van reuzen-exoplaneten kunnen worden genomen.

Uit de nieuwe data blijkt dat de atmosfeer van de planeet nog steeds onvoldoende begrepen wordt. “De waargenomen eigenschappen in het spectrum komen niet overeen met de huidige theoretische modellen”, legt co-auteur Wolgang Brandner uit. “We moeten rekening houden met een meer gedetailleerde beschrijving van de atmosferische stofwolken, of accepteren dat de atmosfeer een andere chemische samenstelling heeft dat tot nu toe is aangenomen.

De astronomen hopen spoedig de ‘vingerafdrukken’ van de andere twee reuzenplaneten vast te leggen zodat ze, voor de eerste keer, de spectra van drie planeten binnen één planetair systeem kunnen vergelijken. “Dit zal zeker nieuw licht werpen op de processen die leiden tot de vorming van planeetsystemen zoals het onze”, concludeert Janson.

Noten

[1]  Zoals elke regenboog laat zien kan wit licht worden opgesplitst in verschillende kleuren. Astronomen splitsen het waargenomen licht van objecten in zijn verschillende kleuren (of golflengten). Wij zien bij een regenboog vijf of zes kleuren, terwijl astronomen wel honderden kleuren onderscheiden in een spectrum, een weergave van de verschillende hoeveelheden licht die het object uitstraalt in iedere smalle kleurenband. De details van het spectrum – meer uitgestraald licht op sommige kleuren, minder op andere kleuren - geven informatie over de chemische samenstelling van de materie. Hierdoor is spectroscopie, het vastleggen van spectra, een belangrijk onderzoeksinstrument voor sterrenkundigen.

 [2] In 2004 gebruikten astronomen NACO op de VLT om een opname en spectrum te maken van een object van vijf keer de massa van Jupiter bij een bruine dwerg, een ‘mislukte’ ster. Men denkt dat het duo tegelijkertijd werd gevormd, als een klein dubbelstersysteem, en niet als een ster-planeet-systeem waarbij de planeet ontstaat in de schijf rond de bruine dwerg (zie ESO 28/04ESO 15/05 en ESO 19/06).

[3] Telescopen op aarde hebben last van verstorende effecten van de aardatmosfeer. Deze turbulentie zorgt ervoor dat sterren twinkelen, wat dichters verrukt maar astronomen frustreert, omdat het de details van de opnamen vervaagt. Met adaptieve optiek kan dit worden gecorrigeerd, zodat de telescoop opnamen maakt die zo scherp zijn dat ze de omstandigheden in de ruimte benaderen. Adaptieve optiek-systemen werken met een computergestuurde vervormbare spiegel die de beeldvervorming als gevolg van atmosferische storingen, tegengaat. Het is gebaseerd op real-time optische correcties, die met zeer hoge snelheid (enkele honderden keren per seconde) worden berekend, op basis van data verkregen door een ‘wavefront’ sensor (een speciale camera) die het licht van een referentiester controleert.

Meer informatie

Het onderzoek is ‘in press’ als een Letter in the Astrophysical Journal (“Spatially resolved spectroscopy of the exoplanet HR 8799 c”, by M. Janson et al.).

Het team bestaat uit M. Janson (University of Toronto, Canada), C. Bergfors, M. Goto, W. Brandner (Max-Planck-Institute for Astronomy, Heidelberg, Germany) en D. Lafrenière (University of Montreal, Canada). Voorbereidende data zijn genomen met het IRCS instrument van de Subaru-telescoop.

ESO, de Europese Zuidelijke Sterrenwacht, is de belangrijkste intergouvernementele sterrenkundeorganisatie in Europa en wereldwijd het meest productieve astronomische observatorium. ESO wordt ondersteund door 14 landen: België, Denemarken, Duitsland, Finland, Frankrijk, Italië, Nederland, Oostenrijk, Portugal, Spanje, Tsjechië, het Verenigd Koninkrijk, Zweden en Zwitserland. ESO voert een ambitieus programma uit gericht op het ontwerp, de bouw en de exploitatie van krachtige grondobservatoria die astronomen in staat stellen om belangrijke wetenschappelijke ontdekkingen te doen. ESO speelt ook een leidende rol in het bevorderen en organiseren van samenwerking in het sterrenkundig onderzoek. ESO exploiteert drie observatielocaties van wereldklasse in Chili: La Silla, Paranal en Chajnantor. Op Paranal exploiteert ESO de Very Large Telescope (VLT), 's werelds meest geavanceerde optische observatorium en ESO is de Europese partner van de revolutionaire telescoop ALMA. ESO is momenteel bezig met ontwerpstudies voor de 42-meter Europese Extremely Large optische/nabij-infrarood Telescoop ( E-ELT), die ‘het grootste oog op de hemel’ ter wereld zal worden.

Links

Contact

Markus Janson
University of Toronto
Toronto, Canada
Tel: +1 416 946 5465 and +49 6221 528 493
E-mail: janson@astro.utoronto.ca

Wolfgang Brandner
Max-Planck-Institute for Astronomy
Heidelberg, Germany
Tel: +49 6221 528 289
E-mail: brandner@mpia.de

Henri Boffin
La Silla/Paranal/E-ELT PiO
ESO ePOD, Garching, Germany
Tel: +49 89 3200 6222
E-mail: hboffin@eso.org

Rodrigo Alvarez (press contact België)
ESO Science Outreach Network en Planetarium, Royal Observatory of Belgium
Tel: +32-2-474 70 50
E-mail: eson-belgië@eso.org

Connect with ESO on social media

Dit is een vertaling van ESO-persbericht eso1002.

Over dit bericht

Persberichten nr.:eso1002nl-be
Naam:HR 8799
Type:Milky Way : Star : Evolutionary Stage : Young Stellar Object
Facility:Very Large Telescope
Instruments:NACO
Science data:2010ApJ...710L..35J

Afbeeldingen

Spectrum of the planet around HR 8799 (annotated)
Spectrum of the planet around HR 8799 (annotated)
Alleen in het Engels
The system around HR 8799 (annotated)
The system around HR 8799 (annotated)
Alleen in het Engels
Spectrum of planet around HR 8799 (annotated)
Spectrum of planet around HR 8799 (annotated)
Alleen in het Engels
Spectrum of the planet around HR 8799
Spectrum of the planet around HR 8799
Alleen in het Engels
The system around HR 8799
The system around HR 8799
Alleen in het Engels
Spectrum of planet around HR 8799
Spectrum of planet around HR 8799
Alleen in het Engels

Send us your comments!
Abonneer op ESO-nieuws in uw eigen taal
Accelerated by CDN77
Terms & Conditions
Cookie Settings and Policy

Our use of Cookies

We use cookies that are essential for accessing our websites and using our services. We also use cookies to analyse, measure and improve our websites’ performance, to enable content sharing via social media and to display media content hosted on third-party platforms.

You can manage your cookie preferences and find out more by visiting 'Cookie Settings and Policy'.

ESO Cookies Policy


The European Organisation for Astronomical Research in the Southern Hemisphere (ESO) is the pre-eminent intergovernmental science and technology organisation in astronomy. It carries out an ambitious programme focused on the design, construction and operation of powerful ground-based observing facilities for astronomy.

This Cookies Policy is intended to provide clarity by outlining the cookies used on the ESO public websites, their functions, the options you have for controlling them, and the ways you can contact us for additional details.

What are cookies?

Cookies are small pieces of data stored on your device by websites you visit. They serve various purposes, such as remembering login credentials and preferences and enhance your browsing experience.

Categories of cookies we use

Essential cookies (always active): These cookies are strictly necessary for the proper functioning of our website. Without these cookies, the website cannot operate correctly, and certain services, such as logging in or accessing secure areas, may not be available; because they are essential for the website’s operation, they cannot be disabled.

Cookie ID/Name
Description/Purpose
Provider (1st party or 3rd party)
Browser session cookie or Stored cookie?
Duration
csrftoken
XSRF protection token. We use this cookie to protect against cross-site request forgery attacks.
1st party
Stored
1 year
user_privacy
Your privacy choices. We use this cookie to save your privacy preferences.
1st party
Stored
6 months
_grecaptcha
We use reCAPTCHA to protect our forms against spam and abuse. reCAPTCHA sets a necessary cookie when executed for the purpose of providing its risk analysis. We use www.recaptcha.net instead of www.google.com in order to avoid unnecessary cookies from Google.
3rd party
Stored
6 months

Functional Cookies: These cookies enhance your browsing experience by enabling additional features and personalization, such as remembering your preferences and settings. While not strictly necessary for the website to function, they improve usability and convenience; these cookies are only placed if you provide your consent.

Cookie ID/Name
Description/Purpose
Provider (1st party or 3rd party)
Browser session cookie or Stored cookie?
Duration
Settings
preferred_language
Language settings. We use this cookie to remember your preferred language settings.
1st party
Stored
1 year
ON | OFF
sessionid
ESO Shop. We use this cookie to store your session information on the ESO Shop. This is just an identifier which is used on the server in order to allow you to purchase items in our shop.
1st party
Stored
2 weeks
ON | OFF

Analytics cookies: These cookies collect information about how visitors interact with our website, such as which pages are visited most often and how users navigate the site. This data helps us improve website performance, optimize content, and enhance the user experience; these cookies are only placed if you provide your consent. We use the following analytics cookies.

Matomo Cookies:

This website uses Matomo (formerly Piwik), an open source software which enables the statistical analysis of website visits. Matomo uses cookies (text files) which are saved on your computer and which allow us to analyze how you use our website. The website user information generated by the cookies will only be saved on the servers of our IT Department. We use this information to analyze www.eso.org visits and to prepare reports on website activities. These data will not be disclosed to third parties.

On behalf of ESO, Matomo will use this information for the purpose of evaluating your use of the website, compiling reports on website activity and providing other services relating to website activity and internet usage.

ON | OFF

Matomo cookies settings:

Cookie ID/Name
Description/Purpose
Provider (1st party or 3rd party)
Browser session cookie or Stored cookie?
Duration
Settings
_pk_id
Stores a unique visitor ID.
1st party
Stored
13 months
_pk_ses
Session cookie temporarily stores data for the visit.
1st party
Stored
30 minutes
_pk_ref
Stores attribution information (the referrer that brought the visitor to the website).
1st party
Stored
6 months
_pk_testcookie
Temporary cookie to check if a visitor’s browser supports cookies (set in Internet Explorer only).
1st party
Stored
Temporary cookie that expires almost immediately after being set.

Additional Third-party cookies on ESO websites: some of our pages display content from external providers, e.g. YouTube.

Such third-party services are outside of ESO control and may, at any time, change their terms of service, use of cookies, etc.

YouTube: Some videos on the ESO website are embedded from ESO’s official YouTube channel. We have enabled YouTube’s privacy-enhanced mode, meaning that no cookies are set unless the user actively clicks on the video to play it. Additionally, in this mode, YouTube does not store any personally identifiable cookie data for embedded video playbacks. For more details, please refer to YouTube’s embedding videos information page.

Cookies can also be classified based on the following elements.

Regarding the domain, there are:

As for their duration, cookies can be:

How to manage cookies

Cookie settings: You can modify your cookie choices for the ESO webpages at any time by clicking on the link Cookie settings at the bottom of any page.

In your browser: If you wish to delete cookies or instruct your browser to delete or block cookies by default, please visit the help pages of your browser:

Please be aware that if you delete or decline cookies, certain functionalities of our website may be not be available and your browsing experience may be affected.

You can set most browsers to prevent any cookies being placed on your device, but you may then have to manually adjust some preferences every time you visit a site/page. And some services and functionalities may not work properly at all (e.g. profile logging-in, shop check out).

Updates to the ESO Cookies Policy

The ESO Cookies Policy may be subject to future updates, which will be made available on this page.

Additional information

For any queries related to cookies, please contact: pdprATesoDOTorg.

As ESO public webpages are managed by our Department of Communication, your questions will be dealt with the support of the said Department.