Persbericht

Nieuw licht op het kosmisch geraamte

3 november 2009

Astronomen hebben een gigantische verzameling sterrenstelsels ontdekt op een afstand van zeven miljard lichtjaar van de aarde. Deze ontdekking, mogelijk gemaakt door twee van ‘s werelds grootste telescopen te verbinden, is de eerste observatie van zo’n opvallende structuur van sterrenstelsels in het verre heelal en geeft meer inzicht in het kosmische web en hoe dit is gevormd.

“Materie is niet gelijkmatig verdeeld in het universum,” zegt Masayuki Tanaka van ESO, die de studie leidde. “In het nabijgelegen heelal vormen zich sterrenstelsels en deze sterrenstelsels vormen meestal groepen en clusters van stelsels. De meest geaccepteerde kosmische theorieën voorspellen dat materie ook samenklontert op een grotere schaal in het zogenoemde kosmische web waarin sterrenstelsels, gevat in filamenten die zich uitstrekken tussen lege ruimte, een gigantische draadachtige structuur creëren.”

Deze filamenten zijn miljoenen lichtjaren lang en vormen het geraamte van het heelal: sterrenstelsels verzamelen zich erom heen en op de knooppunten vormen zich reusachtige clusters van sterrenstelsels die als gigantische spinnen op de loer liggen, wachtend om meer materie op te nemen. Wetenschappers proberen te bepalen hoe deze filamenten ontstaan. Hoewel enorme draadvormige structuren al vaak geobserveerd zijn op relatief kleine afstand van ons, is er tot nu toe nog geen concreet bewijs van het bestaan ervan in het verder afgelegen heelal.

Het team onder leiding van Tanaka ontdekte een grote structuur rond een verafgelegen cluster van sterrenstelsels op beelden die ze al eerder hadden verkregen. De onderzoekers gebruikten twee telescopen op aarde om deze structuur gedetailleerder te bestuderen. Ze hebben de afstanden van de sterrenstelsels gemeten en verkregen zo een driedimensionaal beeld van de structuur. De spectroscopische waarnemingen zijn gedaan met het VIMOS instrument van ESO’s Very Large Telescope en met FOCAS van de Subaru-telescoop, beheerd door de National Astronomical Observatory van Japan.

Dankzij deze en andere waarnemingen waren de astronomen in staat om een echte demografische studie van deze structuur te maken en hebben ze enkele groepen van sterrenstelsels geïdentificeerd rondom het hoofdsterrenstelsel. Ze konden tientallen van zulke groepen onderscheiden, de meeste tien keer groter dan onze Melkweg – en sommige wel duizend keer groter – en ze berekenden dat de massa van het hoofdsterrenstelsel minstens tienduizend keer de massa van de Melkweg bedraagt. Sommige groepen sterrenstelsels voelen de fatale zwaartekracht van het hoofdsterrenstelsel en zullen er uiteindelijk door worden opgeslokt.

“Dit is de eerste keer dat we zo’n rijke en prominente structuur in het verre heelal hebben waargenomen,”zegt Tanaka. “We kunnen nu van demografie overgaan naar sociologie en bestuderen hoe de eigenschappen van sterrenstelsels afhangen van hun omgeving toen het heelal slechts tweederde van zijn huidige leeftijd had.”

Het filament staat op 6,7 miljard lichtjaar van ons vandaan en strekt zich uit over minstens 60 miljoen lichtjaar. De nieuw-ontdekte structuur reikt waarschijnlijk nog verder, voorbij het door het team onderzochte gebied en daarom zijn er al toekomstige waarnemingen gepland om de afmeting exact te kunnen bepalen.

Meer informatie

Dit onderzoek is gepresenteerd in een paper en gepubliceerd als ’letter’ in Astronomy & Astrophysics Journal: The spectroscopically confirmed huge cosmic structure at z = 0.55, by Tanaka et al.

Het team bestaat uit Masayuki Tanaka (ESO), Alexis Finoguenov (Max-Planck-Institute for Extraterrestrial Physics, Garching, Duitsland and University of Maryland, Baltimore, USA), Tadayuki Kodama (National Astronomical Observatory of Japan, Tokyo, Japan), Yusei Koyama (Department of Astronomy, University of Tokyo, Japan), Ben Maughan (H.H. Wills Physics Laboratory, University of Bristol, UK) and Fumiaki Nakata (Subaru Telescope, National Astronomical Observatory of Japan).

ESO, de Europese Zuidelijke Sterrenwacht, is de belangrijkste intergouvernementele sterrenkundeorganisatie in Europa en wereldwijd het meest productieve astronomische observatorium. ESO wordt ondersteund door 14 landen: België, Denemarken, Duitsland, Finland, Frankrijk, Italië, Nederland, Oostenrijk, Portugal, Spanje, Tsjechië, het Verenigd Koninkrijk, Zweden en Zwitserland. ESO voert een ambitieus programma uit gericht op het ontwerp, de bouw en de exploitatie van krachtige grondobservatoria die astronomen in staat stellen om belangrijke wetenschappelijke ontdekkingen te doen. ESO speelt ook een leidende rol in het bevorderen en organiseren van samenwerking in het sterrenkundig onderzoek. ESO exploiteert drie observatielocaties van wereldklasse in Chili: La Silla, Paranal en Chajnantor. Op Paranal exploiteert ESO de Very Large Telescope (VLT), 's werelds meest geavanceerde optische observatorium en ESO is de Europese partner van de revolutionaire telescoop ALMA. ESO is momenteel bezig met ontwerpstudies voor de 42-meter Europese Extremely Large optische/nabij-infrarood Telescoop ( E-ELT), die ‘het grootste oog op de hemel’ ter wereld zal worden.

Links

Science paper: http://www.aanda.org/10.1051/0004-6361/200912929

Contact

Masayuki Tanaka
ESO
Garching, Germany
Tel: +49 89 3200 6498
E-mail: mtanaka@eso.org

Rodrigo Alvarez (press contact België)
ESO Science Outreach Network en Planetarium, Royal Observatory of Belgium
Tel: +32-2-474 70 50
E-mail: eson-belgië@eso.org

Connect with ESO on social media

Dit is een vertaling van ESO-persbericht eso0941.