Foto van de Week

18 juli 2022: De 3,6-meter telescoop, die zich in het La Silla-observatorium bevindt, is werkelijk ESO’s gouwe ouwe. De telescoop is actief sinds 1976. Het is een van de oudste ESO-telescopen die nog in gebruik is. De telescoop wordt voortdurend geüpgraded naar de nieuwste stand van techniek. De foto van de week toont een fisheye-opname van de koepel waarin de telescoop zich bevindt, terwijl de sterren erboven rond de zuidelijke hemelpool draaien. ESO's 3,6-meter telescoop bevindt zich in de grotere koepel links op de bovenstaande foto. Astronomen gebruiken deze tegenwoordig om naar exoplaneten te zoeken. Sinds 2008 huisvest de telescoop het High Accuracy Radial Velocity Planet Searcher (HARPS)-instrument, waaraan in juni van dit jaar de Near InfraRed Planet Searcher (NIRPS) is toegevoegd. HARPS, NIRPS en de 3,6 m-telescoop zijn 's werelds meest toonaangevende specialisten op het gebied van exoplaneten en vormen een geweldig team om spannende nieuwe ontdekkingen te doen over verre werelden. ...

11 juli 2022: Deze foto toont een vredige nacht boven de ESO-sterrenwacht op Paranal in de Atacama-woestijn in Chili. Het meest opvallend is het heldere roodachtige vlekje links in het midden van de hemel: Mars. Afgetekend tegen de sterrenhemel is ESO’s Very Large Telescope (VLT), op de heuvel aan de rechterkant kunnen we de koepels van de vier 8,2-m Unit Telescopes zien, evenals de kleinere VLT Survey Telescope aan de rechterrand van de heuvel. Over Mars gesproken, wist je dat het landschap rond Paranal er griezelig martiaans uitziet? Zozeer zelfs dat de European Space Agency soms prototype Mars-rovers stuurt om missies in een realistische omgeving te simuleren.

4 juli 2022: De Eta Aquariid meteorenregen, die begin mei dit jaar zijn hoogtepunt bereikte, werd vastgelegd op deze prachtige foto door astrofotograaf Petr Horálek. De foto is genomen nabij San Pedro de Atacama, een Chileense stad op ongeveer 50 km afstand van de Chajnantor observatoriumlocatie, waar APEX en ALMA zijn gevestigd, sterrenkundige faciliteiten in mede-eigendom van ESO. De Eta Aquariid meteoren worden veroorzaakt door overblijfselen van de komeet Halley en maken heldere, pijlachtige lichtstralen in de foto. Maar stop daar niet: deze foto zit boordevol met astronomische verschijnselen. Het heldere object richting de onder kant van de foto is Venus. Daarboven, gerangschikt in een mooie lijn, bevinden zich een aantal planeten in conjunctie. Direct boven Venus staat Jupiter, gevolgd door de felrode Mars, en daarboven Saturnus. Dit soort conjuncties zijn zeldzaam, er zitten vaak tientallen jaren tussen. De planeten volgen ook het zodiakaal licht, de vage gloed die zich als een pilaar ...

27 juni 2022: Gelegen aan de rand van de Chileense Atacamawoestijn, 600 km ten noorden van Santiago op een hoogte van 2400, is dit ogenschijnlijk kleine dorpje in het midden van de woestijn in feite ESO’s eerste observatorium, het La Silla Observatorium. La Silla herbergt veel astronomische faciliteiten, waaronder ESO’s 3,6-meter telescoop, ESO’s New Technology Telescope (NTT) en verschillende nationale telescopen zoals ExTrA en de Deense 1,54-meter telescoop. De 3,6-meter telescoop begon zijn werkzaamheden in 1977. Het is de thuisbasis van de High Accuracy Radial velocity Planet Searcher (HARPS), een krachtige exoplanetenjager die Proxima b ontdekt heeft — een rotsachtige exoplaneet ter grootte van de Aarde die rond de dichtstbijzijnde ster nabij de zon draait. De NTT, ingehuldigd in 1989, vormde een belangrijke mijlpaal op het gebied van actieve optiek, een techniek die de vorm van de spiegel van een telescoop aanpast om vervormingen veroorzaakt door het gewicht van de spiegel zelf tegen ...

20 juni 2022: Je vraagt je misschien af waar deze Foto van de Week is genomen. Misschien op een technische werkplaats of een constructiegebied? In werkelijkheid laat deze foto de binnenkant van een van de koepels van ESO’s Very Large Telescope (VLT) zien! Op de foto staat een reeks grote windschermen, elk ongeveer een halve meter hoog, cruciaal voor de VLT om de kristalheldere kosmische beelden te maken die we vandaag de dag zien. De koepel van de VLT is essentieel voor bescherming tegen de elementen: wind, regen en zand- en stofkorrels. Maar deze grote structuren kunnen ook problemen creëren voor sterrenkundigen. De lucht kan in een koepel opwervelen, waardoor een effect ontstaat dat luchtturbulentie heet (vergelijkbaar met de turbulentie tijdens een vliegtuigreis). De turbulentie vertroebelt beelden van de telescoop, hiervoor moet gecorrigeerd worden. De vorm van de koepel is uitgebreid getest in windtunnels om turbulentie te minimaliseren. De behuizing kan ook automatisch ...

13 juni 2022: Op deze Foto van de Week staat een rustgevende zonsondergang bij ESO’s Paranal-sterrenwacht, thuisbasis van de Very Large Telescope (VLT). De aquarelachtige luchten vormen een prachtige achtergrond voor twee hulptelescopen (Auxiliary Telescopes of AT’s). Daar heeft de VLT er vier van, die samenwerken als deel van een grotere waarnemingsfaciliteit die bekend staat als de Very Large Telescope Interferometer (VLTI). De VLTI combineert het kosmische licht dat verzameld wordt door maximaal vier telescopen; ofwel de ATs, ofwel hun vier grotere tegenhangers, de 8.2 m Unit Telescopes (UTs). Een systeem van spiegels in ondergrondse tunnels leidt de lichtstralen naar het VLTI lab, waar ze worden gecombineerd met behulp van interferometrie. Hierdoor kunnen onderzoekers het universum onderzoeken met veel scherpere ogen, omdat de “virtuele” telescoop waarmee ze kijken zo groot is als de afstand tussen twee individuele telescopen. Momenteel is dat tot ongeveer 140 m, waardoor details te zien zijn die elke individuele ...

6 juni 2022: Op deze foto, die lijkt op een slapende, opgekrulde slang, zie je NGC 1087. Dit spiraalstelsel, dat zich op ongeveer 80 miljoen lichtjaar van de aarde in het sterrenbeeld Cetus bevindt, is hier vastgelegd met een combinatie van observaties op verschillende golflengten – of kleuren – van licht. Maar maak je geen zorgen, NGC 1087 zal je niet vergiftigen! De dreigend ogende rode gloed komt overeen met koude moleculaire gaswolken, het ruwe materiaal waar sterren uit ontstaan. Sterrenkundigen kunnen deze wolken vastleggen dankzij het Atacama Large Millimeter/submillimeter Array (ALMA) in Chili, waarin ESO een partner is. De blauwachtige gebieden in de achtergrond laten het patroon van oudere, al gevormde sterren zien. Deze zijn vastgelegd door de Multi-Unit Spectroscopic Explorer (MUSE) op ESO’s Very Large Telescope (VLT), ook in Chili. De beelden zijn gemaakt als onderdeel van het project Physics at High Angular resolution in Nearby GalaxieS (PHANGS). Het team doet ...

30 mei 2022: Deze foto van de week laat vier krachtige laserstralen zien die vanuit Unit Telescope 4, of 'Yepun', omhoog schieten. Unit Telescope 4 is onderdeel van ESO's Very Large Telescope (VLT) in de Atacama-woestijn in Chili. De laserstralen vormen de 4 Laser Guide Star Facility van de VLT. Daarmee kunnen astronomen extreem scherpe beelden van de kosmos maken door gebruik te maken van een technologie die adaptieve optiek wordt genoemd. Met behulp van adaptieve optiek kunnen telescopen de effecten corrigeren van atmosferische turbulentie, die het "fonkelen" en vervagen van sterren en andere objecten aan de hemel veroorzaakt. Om dit te doen, past een vervormbare spiegel zichzelf tot 1000 keer per seconde aan op basis van de waargenomen turbulentie. Astronomen meten turbulentie door een heldere ster in het gezichtsveld te volgen. Als er geen geschikte ster is, creëren ze met behulp van lasers kunstmatige sterren in de bovenste lagen van de atmosfeer. ...

23 mei 2022: Deze spookachtige Foto van de Week laat onze eigen maan zien tijdens een totale maansverduistering. De opname werd in de nacht van 15 op 16 mei 2022 gemaakt vanaf het Paranal-Observatorium van ESO in Chili. Tijdens een maansverduistering bevindt de aarde zich precies tussen de zon en de maan en houdt een deel van het zonlicht tegen. Daardoor valt de schaduw van de aarde op het oppervlak van de maan. De rode kleur wordt veroorzaakt doordat slechts een deel van de zonnestralen door de atmosfeer van de aarde wordt doorgelaten. Licht van de zon bevat een heel spectrum aan kleuren. Blauw licht wordt door de atmosfeer verspreid via een proces dat Rayleigh-verstrooiing (die ook de lucht blauw kleurt) heet, terwijl rood licht beter door de atmosfeer wordt doorgelaten en slechts enigszins wordt afgebogen. Dit rode licht bereikt het oppervlak van de maan en veroorzaakt deze dramatische karmozijnrode tint. Deze foto ...

16 mei 2022: Op 12 mei 2022 onthulden astronomen die samenwerken in de Event Horizon Telescope Collaboration, de eerste afbeelding van het superzware zwarte gat in het hart van ons Melkwegstelsel. Dit zwarte gat, Sagittarius A* of Sgr A* genaamd, bevindt zich op 27.000 lichtjaar afstand en zijn schaduw heeft een diameter van slechts 52 microboogseconden aan de hemel. Dat is ongeveer zo groot als een donut op het oppervlak van de maan, gezien vanaf de aarde! Dit kleine stipje is zelfs niet zichtbaar voor de grootste individuele telescoop. De Event Horizon Telescope combineert daarom gegevens van meerdere radiotelescopen over de hele wereld, waaronder ALMA en APEX, waarvan ESO mede-eigenaar is. Door gelijktijdig en gecoördineerd met al deze telescopen waarnemingen te doen wordt in feite één gigantische virtuele telescoop op aardeformaat gecreëerd. Deze techniek staat bekend als ‘very-long-baseline’ interferometrie. Wetenschappers gebruiken vervolgens een reeks zeer complexe algoritmen om de gegevens te doorzoeken en ...

9 mei 2022: Deze foto van de week toont de gedeeltelijke zonsverduistering die op 30 april 2022 boven de Chileense Atacamawoestijn te zien was. De opname werd gemaakt in San Pedro de Atacama, boven de Valle de la Luna (Maanvallei). Deze bevindt zich in de buurt van de Atacama Large Millimeter/sub-millimeter Array (ALMA), die door de ESO namens haar Europese partners wordt beheerd. Op de foto zie je een reeks afbeeldingen van de gedeeltelijke zonsverduistering. Deze zonsverduistering wordt veroorzaakt doordat de maan een deel van de zon bedekt. Het lijkt alsof er een klein deel van de zon is weggesneden. De hele serie opnames beslaat slechts 54 minuten en bezoekers van het schouwspel waren aangenaam verrast door een bijzondere zonsondergang. De zonsondergang zorgt ook dat de Valle de la Luna baadt in een stoffige gloed. Deze wordt veroorzaakt door de as van de Hunga Tonga-vulkaan die in december 2021 uitbarstte. Deze as is ...

2 mei 2022: Deze Foto van de Week toont het indrukwekkende sterrenstelsel NGC 3627, ook bekend als Messier 66. Het bevindt zich op ongeveer 31 miljoen lichtjaar van de aarde in het sterrenbeeld Leeuw. De opname is gemaakt met de Multi-Unit Spectroscopic Explorer (MUSE) van ESO’s Very Large Telescope (VLT) in Chili. Maar waarom heeft het deze ongebruikelijke kleuren? Deze afbeelding is een combinatie van waarnemingen die zijn uitgevoerd in verschillende golflengten van licht. Maar in plaats van de sterren in dit melkwegstelsel te laten zien, zoals in meer klassieke afbeeldingen, toont deze afbeelding gas. Gas dat door pasgeboren sterren is geïoniseerd, waarbij waterstof, zuurstof en zwavel respectievelijk in rood, blauw en oranje worden weergegeven. De afbeelding is gemaakt als onderdeel van PHANGS: Physics at High Angular resolution in Near GalaxieS, Dit project gebruikt telescopen die alle golflengten nabije sterrenstelsels met hoge resolutie kunnen waarnemen. Het doel van het project is om beter ...

25 april 2022: Dit beeld, gemaakt door ESO's La Silla Observatorium in de Chileense Atacama-woestijn, toont de Melkweg die boven de horizon gluurt, terwijl twee van de telescopen van het observatorium de met sterren bezaaide, stoffige band in de gaten houden die zich langs de hemel uitstrekt. Rechts zie je de koepel van ESO's 3,6-meter telescoop en die van zijn aangrenzende jongere broer, de nu buiten gebruik gestelde hulptelescoop Coudé. Links staat de antenne van de Zweeds-ESO submillimetertelescoop, die nu ook buiten gebruik is gesteld. Links, en bijna in het midden van de afbeelding, staan ​​de andere gebouwen en de koppelwerken van de telescopen die in La Silla zijn gehuisvest, hun contouren afgetekend tegen de heldere lucht. In de verte zijn de stadslichten zichtbaar die, hoewel zwak in absolute termen, duidelijk kunnen worden bij lange sluitertijden zoals deze. De zachte gloed van licht net links van het midden, die vloeiend door de lucht ...

18 april 2022: Boven twee van ESO's Very Large Telescope (VLT) hulptelescopen zweven twee etherische vormen in de lucht. Dit zijn de Grote en Kleine Magelhaense Wolken, twee van de ongeveer 50 satellietstelsels die om onze enorme Melkweg draaien. Hoewel klein in vergelijking met de Melkweg, bevatten de Magelhaense Wolken miljarden sterren. De Grote Magelhaense Wolk in de rechterbenedenhoek van de afbeelding heeft een diameter van 14.000 lichtjaar en de Kleine Magelhaense Wolk in het midden bovenaan heeft een diameter van 7.000 lichtjaren. Op afstanden van respectievelijk ongeveer 160.000 lichtjaar en 200.000 lichtjaar bevinden deze satellietstelsels zich veel dichter bij de Melkweg dan het dichtstbijzijnde sterrenstelsel, Andromeda, op 2,5 miljoen jaar afstand. De zwakke rode emissie in de lucht wordt nachthemellicht genoemd, en het is het licht dat van nature wordt uitgestraald door atomen en moleculen in de atmosfeer, zuurstof in dit geval. Deze fantoomstelsels zijn alleen zichtbaar op het zuidelijk halfrond, in ...

11 april 2022: Is dat Tatooine met de Millenium Falcon wat ik zie? Nee, deze foto van de week toont het fundament van 's werelds grootste oog aan de hemel: ESO's Extremely Large Telescope (ELT)! De ELT, die momenteel gebouwd wordt bovenop Cerro Armazones in de Chileense Atacama-woestijn, zal in 2027 met wetenschappelijke operaties beginnen en zal een van de belangrijkste astronomische structuren ter wereld worden. Dit unieke bolvormige beeld, gemaakt in januari 2022, werd geconstrueerd met behulp van stereografische projectie, waarbij een panoramisch beeld op één enkel vlak wordt geprojecteerd. De omhullende opname toont de eerste hints van de grote bolvormige koepel van de ELT, die een enorme primaire spiegel van 39 meter zal huisvesten, M1. De spiegel bestaat uit 798 zeshoekige segmenten en wordt in realtime bestuurd door een uiterst nauwkeurig sensorsysteem om ze perfect uitgelijnd te houden, een techniek die actieve optica wordt genoemd. Een andere spiegel, M4, vervormt ...

4 april 2022: Onder deze spetters van adembenemende sterren is de weg naar ESO's La Silla-observatorium in de Chileense Atacama-woestijn te zien, de thuisbasis van een rijke verscheidenheid aan telescopen. Op de voorgrond zien we de Deense 1,54-meter telescoop, gevolgd door de 2,2-meter MPG/ESO-telescoop en ESO's New Technology Telescope (NTT) op de achtergrond. De Deense 1,45-meter telescoop voert zijn nachtelijke taken uit en probeert enkele van de mysteries van de kosmos te ontrafelen. Het heeft een overvloed aan wetenschappelijke doorbraken opgeleverd, zoals het observeren van de resterende opflakkering van korte gammaflitsen, waarschijnlijk veroorzaakt door de catastrofale botsing van twee neutronensterren. De 2,2-meter MPG/ESO-telescoop is ook een fervent jager van gammastraaluitbarstingen: het GROND-instrument zoekt naar resterende fakkels van deze gebeurtenissen, die vervolgens worden onderzocht door grotere telescopen. De telescoop herbergt ook een spectrograaf en een groothoekcamera die buitengewone beelden heeft vastgelegd. Hoewel het op deze afbeelding misschien klein lijkt, is NTT verantwoordelijk voor enkele ...

28 maart 2022: Deze opvallende opname van een sterrenspoor werd vastgelegd boven ESO’s La Silla Observatorium, in de Chileense Atacamawoestijn. Sterrensporen worden veroorzaakt door de rotatie van de aarde; in deze foto met lange belichtingstijd lijken de sterren rond de zuidelijke hemelpool te cirkelen. De Carinanevel (heldere roze vlek, links van het midden) en de Grote en Kleine Magelhaense Wolk (blauwe vegen, respectievelijk boven en rechts van het midden) zijn nog net te herkennen. Naar de sterrenkolk staren twee van de drie BlackGEM-telescopen, gebouwd en geëxploiteerd door de Radboud Universiteit, de Nederlandse Onderzoekschool voor Astronomie (NOVA) en de KU Leuven. De telescoop aan de rechterkant was op het moment van deze foto nog in aanbouw, met alleen een platform ennog geen koepel. BlackGEM streeft ernaar om uit te breiden tot 15 telescopen, die in staat zijn uitgebreide onderzoeken van de nachtelijke hemel uit te voeren. BlackGEM gaat samen met detectoren als LIGO en ...

21 maart 2022: Krachte laserstralen verlaten de Unit Telescope 4 van ESO’s Very Large Telescope (VLT), gelegen in de Atacamawoestijn in Chili. Hun bestemming? De bovenste laag van de Aardse atmosfeer, op ongeveer 90 kilometer hoogte, die rijk is aan natriumatomen. De kleur van de lasers is afgestemd om deze atomen aan te slaan zodat ze helder schijnen, zoals sterren. Sterrenkundigen gebruiken die kunstmatige sterren om het vervagende effect te berekenen dat de turbulente atmosfeer van de aarde heeft op het licht van astronomische objecten. Een vervormbare spiegel gebruikt deze informatie om de vervaging in realtime te corrigeren met een techniek genaamd adaptieve optiek, wat leidt tot veel scherpere waarnemingen. Deze telescoop, ook wel bekend als Yepun, is de enige van de VLT die is uitgerust met een Laser Guide Star Facility. Elke laserstraal is 30 centimeter breed en heeft een vermogen van 22 watt. Om veiligheidsredenen is het systeem uitgerust met camera's ...

14 maart 2022: Op deze afbeelding staat het spectaculaire sterrenstelsel NGC 4254, ook wel bekend als Messier 99. Het is een voorbeeld van een "grand design" spiraalstelsel, met sterke, prominente, goed gedefinieerde spiraalarmen die zich duidelijk om het centrum van het sterrenstelsel wikkelen. Messier 99 bevindt zich op 49 miljoen lichtjaar van de aarde in het sterrenbeeld Haar van Berenice. Het werd tot in het kleinste detail vastgelegd door de Multi-Unit Spectroscopic Explorer (MUSE) van ESO's Very Large Telescope (VLT). Dit plaatje is een combinatie van waarnemingen uitgevoerd in verschillende kleuren, ofwel golflengten, van licht, waarop gaswolken te zien zijn die geïoniseerd zijn door pasgeboren sterren. Waterstof, zuurstof en zwavelgas worden respectievelijk in rood, blauw en oranje weergegeven. De afbeelding is gemaakt als onderdeel van het Physics at High Angular resolution in Nearby GalaxieS (PHANGS) project, dat in hoge resolutie waarnemingen doet van nabije sterrenstelsels over alle golflengten van het elektromagnetische spectrum om ...

7 maart 2022: Op ongeveer 500 miljoen lichtjaar afstand in het sterrenbeeld Beeldhouwer ligt een nogal eigenaardig sterrenstelsel, bekend als het Karrenwielstelsel. Het was ooit een normaal spiraalstelsel dat enkele miljoenen jaren geleden een frontale interactie onderging met een kleiner sterrenstelsel, waardoor het zijn kenmerkende karrewiel-uiterlijk kreeg. Maar er zijn nog andere dingen merkwaardig aan dit sterrenstelsel. Er vindt iets interessants plaats in de linkerbenedenhoek van de rechterafbeelding, die in december 2021 met ESO's New Technology Telescope (NTT) gemaakt is: een supernova. De afbeelding links, gemaakt in augustus 2014 door de Multi Unit Spectroscopic Explorer (MUSE), gemonteerd op ESO's Very Large Telescope (VLT), toont het sterrenstelsel voordat deze supernova plaatsvond. Deze gebeurtenis, SN2021afdx genaamd, is een type II supernova, die optreedt wanneer een massieve ster het einde van zijn evolutie bereikt. Supernova’s kunnen ervoor zorgen dat een ster helderder schijnt dan het hele sterrenstelsel waar ze zich in bevindt, en kunnen maanden of ...