Foto van de Week

10 december 2012: Dit lijkt op het eerste gezicht een modern, abstract kunstwerk, maar is eigenlijk het resultaat van een tijdopname van de nachtelijke hemel boven de Chajnantor-hoogvlakte in de Chileense Andes. De aarde draait zich richting een nieuwe dag, waardoor de sterren van de Melkweg zich in veelkleurige vegen uitstrekken boven de woestijn, met daarin op de voorgrond een dromerig beeld van een high-tech telescoop. Deze betoverende foto is genomen op de Chajnantor-hoogvlakte, 5000 meter boven de zeespiegel. Dit is de thuisbasis van de Atacama Pathfinder Experiment (APEX)-telescoop. APEX is een 12-meter-diameter-telescoop die observeert op golflengten in het millimeter- en submillimeterbereik. Astronomen bestuderen met behulp van APEX verscheidene objecten, variërend van koude wolken van gas en kosmisch stof waarin nieuwe sterren ontstaan, tot enkele van de vroegste en verste gelegen sterrenstelsels in het heelal. APEX is een voorloper van de Atacama Large Millimeter/submillimeter Array (ALMA), een revolutionaire telescoop die ESO samen met ...

3 december 2012: ESO wordt dit jaar 50. En om deze belangrijke verjaardag te vieren, geven we u een inkijkje in onze geschiedenis. In 2012 tonen we eens per maand een speciale 'Toen en Nu'-vergelijking als foto van de week. We laten zien wat er de afgelopen decennia is veranderd op de sterrenwachten La Silla en Paranal, de ESO-kantoren in Santiago de Chile en het hoofdkwartier in Garching bij München, in Duitsland. De Very Large Telescope (VLT), ESO's vlaggenschip op Cerro Paranal in Chili, is opgebouwd uit vier reusachtige Unit Telescopes (UT's), elk uitgerust met een spiegel van 8,2 meter in diameter en vier beweegbare 1,8-meter hulptelescopen. Ons tweetal foto's van deze maand toont een deel van de telescoop in aanbouw, en een van vandaag de dag. Vroege werkzaamheden aan de behuizing van de eerste Unit Telescope (UT1) zijn te zien op de historische afbeelding, die eind oktober 1995 is genomen. De betonnen ...

26 november 2012: Eeuwenlang hebben filosofen en wetenschappers nagedacht over of er mogelijk bewoonbare planeten buiten ons zonnestelsel kunnen bestaan. Vandaag de dag is dit geen speculatieve gedachte meer. De afgelopen decennia zijn er door astronomen over de hele wereld, vele honderden exoplaneten ontdekt. In deze zoektocht naar nieuwe werelden worden verschillende technieken gebruikt en op deze bijzondere foto staan telescopen die twee van deze technieken toepassen. De foto werd genomen door Alexandre Santerne -een astronoom die zelf onderzoek doet naar exoplaneten- en toont de 3,6-meter ESO-telescoop met de HARPS-spectrograaf, en de ruimtetelescoop CoRoT. De High Accuracy Radial velocity Planetary Search (HARPS) spectrograaf is 's werelds meest vooraanstaande exoplanetenjager. Het is een instrument op de 3,6-meter ESO-telescoop waarvan de geopende koepel links in beeld te zien is, achter de hoekige behuizing van de New Technology Telescope. HARPS vindt exoplaneten door het detecteren van kleine veranderingen in beweging van een ster die licht schommelt ...

19 november 2012: De 'Atacama Pathfinder Experiment'-telescoop (APEX) - door ESO Photo Ambassador Babak Tafreshi vastgelegd in deze dramatische opname - is een van de middelen die ESO gebruikt om verder dan het zichtbare licht te kijken. Het is gelegen op de Chajnantor Hoogvlakte op een hoogte van 5.000 meter. Op de voorgrond zijn clusters van witte Penitentes zichtbaar. Penitentes (Spaans voor boetelingen) is een merkwaardig natuurverschijnsel dat is te vinden op hooggelegen gebieden, vaak op meer dan 4.000 meter boven de zeespiegel. Het zijn dunne punten van verharde sneeuw of ijs, waarbij de sprieten richting de zon wijzen en enkele centimeters tot meters hoog worden. APEX is een 12-meter-diameter telescoop die waarneemt in het millimeter en submillimeter golflengtegebied. Astronomen observeren met APEX verschijnselen die onzichtbaar zijn op kortere golflengten. De telescoop stelt hen in staat om moleculaire wolken te bestuderen. Dat zijn gebieden van dicht gas en kosmisch stof waarin nieuwe sterren ...

12 november 2012: ESO Photo Ambassadeur, Babak Tafreshi verzamelde een schat aan ver weg gelegen objecten in deze opname van de hemel boven ESO's Paranal observatorium. In het midden van het beeld is de Carinanevel met zijn intens rode gloed wel het meest opvallend. Deze nevel ligt in het sterrenbeeld Carina (Kiel), op ongeveer 7500 lichtjaar van de aarde. De wolk van gloeiend gas en stof is de helderste nevel aan de hemel en bevat een aantal van de helderste en meest zware sterren die er in de Melkweg aanwezig zijn, zoals Eta Carinae. De Carinanevel is voor astronomen een perfect gebied om de geheimen van de gewelddadige geboorte en dood van massieve sterren te bestuderen. Kijk voor een aantal mooie recente ESO-beelden van de Carinanevel eens naar eso1208, eso1145 en eso1031. Onder de Carinanevel, zien we wat ook wel het "Wensput Cluster" wordt genoemd. (Whising well cluster NGC 3532). Dit open cluster ...

5 november 2012: ESO wordt dit jaar 50. En om deze belangrijke verjaardag te vieren, geven we u een inkijkje in onze geschiedenis. In 2012 tonen we eens per maand een speciale 'Toen-en-Nu'-vergelijking als foto van de week. We laten zien wat er de afgelopen decennia is veranderd op de sterrenwachten La Silla en Paranal, de ESO-kantoren in Santiago en het hoofdkwartier in Garching bij München, in Duitsland. Met het tweetal foto’s van deze maand, genomen bij ESO’s Paranal Observatory in Chili’s Atacama-woestijn, vergelijken we de drukke bouwlocatie van November 1999 met het eindresultaat van nu: het accommodatiegebouw Paranal Residencia. Vergelijk de afbeelding van toen met die van nu: het gekletter van hamers en boren, en de herrie van tractoren en kranen hebben plaatsgemaakt voor de vredige kalmte van een gebouw in de woestijn dat de omgeving aanvult. Het gebouw is gesitueerd in een bestaande kuil en voor de vervaardiging is enkel gebruik ...

29 oktober 2012: Deze prachtige panoramafoto is genomen door Babak Tafreshi, een ESO Photo Ambassador, en toont de Chajnantor-hoogvlakte in de Chileense Atacama-regio, badend in de laatse zonnestralen. Het plateau is de thuisbasis van de Atacama Pathfinder Experiment (APEX) telescoop, die te zien is aan de linkerkant van het panorama. APEX bestudeert vanaf deze afgelegen plek op 5000 meter boven de zeespiegel, het 'koude heelal'. APEX is een 12-meter diameter telescoop die waarneemt in het millimeter en submillimeter gebied. Astronomen observeren met APEX verschijnselen die onzichtbaar zijn op kortere golflengten. De telescoop stelt hen in staat om moleculaire wolken te bestuderen. Dat zijn gebieden van dicht gas en kosmisch stof waarin nieuwe sterren worden geboren. Die jonge sterren zijn niet waarneembaar in het zichtbare en infrarood licht, maar gloeien fel in deze relatief langere golflengten. Astronomen gebruiken dit licht om de chemische en fysische omstandigheden in de moleculaire wolken te bestuderen. Ook is ...

22 oktober 2012: ESO wordt dit jaar 50. En om deze belangrijke verjaardag te vieren, geven we u een inkijkje in onze geschiedenis. In 2012 tonen we eens per maand een speciale 'Toen en Nu'-vergelijking als foto van de week. We laten zien wat er de afgelopen decennia is veranderd op de sterrenwachten La Silla en Paranal, de ESO-kantoren in Santiago en het hoofdkwartier in Garching bij München, in Duitsland. Sinds december 2009 is de Visible and Infrared Survey Telescope for Astronomy (VISTA) bezig met het in kaart brengen van de zuidelijke hemel vanuit ESO’s Paranal Observatory in Chili. Onze foto’s van deze maand tonen de VISTA-telescoop tijdens de bouw en in de huidige tijd. Het historische beeld, genomen in de tweede helft van 2004, toont het telescoopgebouw in aanbouw. Het skelet van de telescoopbehuizing is zichtbaar op de ronde voet, omgeving door een tijdelijke kooi van steigerwerk. VISTA is gevestigd op een ...

15 oktober 2012: IC 5148 is een mooie planetaire nevel in het sterrenbeeld Grus (Kraanvogel) en staat op zo'n 3000 lichtjaar afstand van de aarde. De nevel heeft een diameter van een paar lichtjaar en groeit nog steeds met meer dan 50 kilometer per seconde. Daarmee is het één van de snelst groeiende bekende planetaire nevels. De term "planetaire nevel" ontstond in de 19e eeuw, tijdens de eerste waarnemingen van zulke objecten. Gezien door de toen beschikbare kleine telescopen, leken ze een beetje op reuzenplaneten. Echter, de ware aard van planetaire nevels is heel anders. Wanneer een ster met een massa vergelijkbaar met - of enkele keren groter dan - die van de zon aan het einde van zijn leven, worden de buitenste lagen de ruimte ingestoten. Het expanderende gas licht op door de warm, achterblijvende kern van de ster, en vormt een vaak prachtig stralende planetaire nevel. Waargenomen met een kleinere amateurtelescoop, ...

8 oktober 2012: Het in de Chileense Atacama-regio gelegen Paranal is het bekendst vanwege ESO's vlaggenschip: de Very Large Telescope (VLT). Maar sinds enkele jaren huisvest deze plek ook twee state-of-the-art survey telescopen. Deze nieuwe leden van de Paranalfamilie zijn ontworpen om snel grote gebieden van de hemel diep in beeld te brengen. Een van hen, de 4,1-meter 'Visible and Infrared Survey Telescope for Astronomy' (VISTA), bevindt zich op een naburige piek niet ver van de Paranal-top en is daarvandaan prachtig in beeld gebracht door ESO Photo Ambassador Babak Tafreshi. VISTA is 's werelds grootste survey-telescoop en is in gebruik sinds december 2009. Rechtsonder op deze foto zie je de VISTA-behuizing voor een schijnbaar eindeloze bergketen die zich uitstrekt tot aan de horizon. Vlak voor zonsondergang werpen de bergen lange schaduwen die de prachtige bruintinten van het landschap rond Paranal langzaam bedekken. Nog even tot de zon onder de horizon daalt en alle ...

1 oktober 2012: Dit indrukwekkende panorama toont het Chajnantor Plateau - thuisbasis van de Atacama Large Millimeter / submillimeter Array (ALMA) - met de majestueuze vulkaan Licancabur op de achtergrond. Een ijzig bos van 'Penitentes' op de voorgrond, (Spaans voor 'boetelingen') wordt bewaakt door de Licancabur. De Penitentes zijn een merkwaardig natuurverschijnsel dat voorkomt in hooggelegen gebieden. Het zijn dunne naalden van harde sneeuw of ijs die een hoogte kunnen bereiken die varieert van enkele centimeters tot enkele meters en waarvan de scherpe randen in de richting van de zon wijzen. In een eerdere Foto van de Week leest u hier meer over (potw1221). De vulkaan Licancabur, met een hoogte van 5920 meter, is de meest iconische vulkaan in het gebied van San Pedro de Atacama, Chili. Hij ligt op het meest zuidelijke deel van de grens tussen Chili en Bolivia en met zijn conische vorm is hij, zelfs van veraf, gemakkelijk herkenbaar. ...

24 september 2012: De zonsondergang is een typisch teken van het einde van een werkdag. De stadslichten gaan één voor één aan wanneer mensen op weg gaan naar huis om te genieten van de avond en een goede nachtrust. Dit is niet het geval voor astronomen die werken bij een observatorium zoals ESO’s Panaral Observatory in Chili. Het observeren start zodra de zon onder de horizon staat. Alles moet gereed zijn voor de schemering. Op deze panoramafoto staat de ESO Very Large Telescope (VLT) tegen de prachtige avondschemering op Cerro Paranal. De koepels van de VLT vallen op in deze foto die is gemaakt toen de telescopen gereed werden gemaakt voor een nacht van onderzoek aan het universum. De VLT is de krachtigste, geavanceerde telescoop van de wereld. De VLT bestaat uit vier Unit Telescopes, de diameter van hun primaire spiegels is 8,2 meter, en vier mobiele 1,8-meter Auxiliary Telescopes (ATs) die linksonder ...

17 september 2012: Een kristalheldere hemel is op elke avond een lust voor het oog. Maar maak je die een mee op het 5000 meter hoge Chajnantor-plateau, gelegen in de Chileense Andes - voor astronomische waarnemingen een van de beste plaatsen ter wereld - kan het een ervaring zijn die je de rest van je leven niet vergeet. Dit panorama van Chajnantor toont de antennes van de Atacama Large Millimeter / submillimeter Array (ALMA) tegen een adembenemende sterrenhemel. Op de voorgrond zien we een aantal ALMA-antennes samenwerken. De hoogvlakte lijkt gebogen, een effect veroorzaakt door de gebruikte groothoeklens. ALMA is 's werelds meest krachtige telescoop voor het bestuderen van het heelal op submillimeter- en millimetergolflengten. De bouwwerkzaamheden aan ALMA worden in 2013 afgerond, waarna er in totaal 66 van deze hoge-precisieantennes opereren op deze locatie. Op dit moment is de telescoop in zijn beginfase van Early Science Observations. Hoewel het nog niet volledig ...

10 september 2012: ESO wordt dit jaar vijftig, en om dit jubileum te vieren, geven we u een glimp van onze geschiedenis. In 2012 laat een maandelijkse, ‘toen-en-nu’-Foto van de Week zien wat er de laatste decennia veranderd is bij de observatoria La Silla en Paranal, de ESO-faciliteiten in Santiago, Chili en het hoofdkantoor in Garching nabij Munchen, Duitsland. Deze maand laten wij een deel van ESO zien dat tijdloos aanvoelt. Na een lange continentale vlucht naar Santiago of nachtdiensten gedurende observaties met de telescopen, wat is er aangenamer dan een comfortabele tussenstop om bij te komen voor de rest van de reis? Het ESO-gastenverblijf in Santiago maakt precies dit mogelijk voor de bezoekers van de observatoria in Chili sinds de eerste jaren van de organisatie. Op de ‘toen-en-nu’-foto van deze maand staat de zitkamer van het gastenverblijf in 1996 en nu.  Het gastenverblijf is een grote villa in een rustig deel van ...

3 september 2012: Dit is een kleurrijke, nieuwe weergave van het stervormingsgebied LHA 120-N44 [1] in de Grote Magelhaense Wolk, een klein, begeleidend sterrenstelsel van de Melkweg. In deze foto wordt een afbeelding in het zichtbare licht, gemaakt met de MPG/ESO 2.2-meter telescoop bij ESO’s La Silla Observatory in Chili, gecombineerd met afbeeldingen in infrarood- en röntgenstraling, gemaakt met satellieten in een baan om de aarde. In het centrum van dit gebied dat rijk is aan gas, stof en jonge sterren zit de sterrenhoop NGC 1929. De massieve sterren in deze sterrenhoop produceren intense straling, stoten materie uit met hoge snelheden als sterrenwind en sjezen door kun korte maar fantastische leven om te exploderen in een supernova. De schokgolven die veroorzaakt zijn door de wind en de supernova hebben een grote holte gevormd, een zogeheten superbubbel, in het omringende gas. Opnamen met NASA’s Chandra X-ray Observatory (zichtbaar in het blauw) tonen hete regio’s ...

27 augustus 2012: Beeld u in dat u net een prachtige zonsondergang vanaf de top van de Cerro Paranal heeft bekeken. Terwijl het beeld van de Atacama-woestijn langzaam vervaagt opent ESO’s Very Large Telescope (VLT) zijn krachtige ogen. Met dit spectaculaire 360-graden panorama kunt u zich het uitzicht voorstellen als u daar staat nabij de zuidelijke rand van VLT’s platform. Op de voorgrond opent zich de vierde telescoop van VLT’s Auxiliary Telescopes (AT4). Aan de linkerkant is de zon al ondergegaan in de Grote Oceaan – bedekt met wolken die lager liggen dan Paranal, zoals gewoonlijk. Op de rest van het platform zijn voor de grote gebouwen van de vier 8,2-meter Unit Telescopes ook de andere drie Auxiliary Telescopes zichtbaar. De Residencia en andere faciliteiten zijn zichtbaar op enige afstand, nabij de rechter rand van de foto. Beeld u in dat u ondergedompeld wordt in een immense stilte als de nacht begint. Een ...

20 augustus 2012: Een krachtige laserstraal van ESO’s Very Large Telescope (VLT) kleurt de nachtelijke hemel boven de Chileense Atacama-woestijn op deze foto, die is genomen door Julien Girard. Door de rotatie van de aarde gedurende deze opname van 30 minuten – en de beweging van de laser om hiervoor te compenseren - lijkt het alsof de straal uitwaaiert. Hierdoor zijn ook de sterren uitgestrekt tot gebogen strepen, waardoor subtiele verschillen in hun kleur zichtbaar worden. De laser wordt gebruikt om een punt aan de hemel te creëren – een kunstmatige ster - door natrium-atomen op 90 kilometer hoogte in de atmosfeer van de aarde op te laten lichten. Metingen aan deze hulpster worden gebruikt om te corrigeren voor het vertroebelende effect van de atmosfeer in astronomische observaties – een techniek die bekend staat als adaptieve optiek. Hoewel natuurlijke sterren die helder genoeg zijn ook worden gebruikt voor adaptieve optiek, kan een laser-hulpster ...

13 augustus 2012: Orion de Jager houdt hoog aan de Chileense nachthemel de wacht over de antennes van de Atacama Large Millimeter/submillimeter Array (ALMA). Door zijn duidelijke vorm van een zandloper en de drie heldere sterren in het midden die Orions riem vormen is dit sterrenbeeld makkelijk te herkennen. Op deze foto, die gemaakt is vanaf het zuidelijk halfrond, is ook Orions zwaard te zien boven de riem. In het zwaard is een van de meest verbluffende objecten van de nachtelijke hemel te vinden, de Orionnevel. Deze is zichtbaar als de middelste 'ster' in het zwaard. Onder goede omstandigheden is ook zijn neveligheid zichtbaar met het blote oog. De drie ALMA-schotelantennes op de foto vormen een klein deel van de complete ALMA-array die in totaal uit 66 schotelantennes gaat bestaan. ALMA combineert de signalen van zijn schotelantennes, die op afstanden tot 16 kilometer van elkaar staan, tot een gigantische telescoop. Dit wordt gedaan ...

6 augustus 2012: ESO wordt dit jaar vijftig. Om dat te vieren, nemen we je mee op reis door ons verleden. In heel 2012 tonen we elke maand een bijzondere ‘Toen en Nu’-foto. Met deze foto’s laten we zien welke veranderingen door de decennia heen hebben plaatsgevonden voor La Silla Obeservatorium, Paranal Observatorium, de ESO-kantoren in Santiago, Chili en het ESA-hoofdkantoor in Garching bei München, Duitsland. Deze twee foto’s uit het noorden van Chili tonen het uitzicht vanaf de ingang van het Paranal Observatorium tot en met de top van Cerro Paranal, zoals het eruit zag in 1987 en hoe het erbij ligt in het heden. De regio Cerro Paranal werd in 1983 voor het eerst gescout als mogelijke locatie voor de toekomstige Very Large Telescope (VLT). Dit werd gedaan door een team met onder andere de toenmalige ESO-directeur Lodewijk Woltjer (zie The Messenger, nr. 64, pp 5-8 voor meer informatie). In 1987 werd ...

30 juli 2012: Hier op aarde associëren we cocons met nieuw leven. In de ruimte zijn er ook 'cocons' maar in plaats van een plek waar een pop transformeert tot vlinder, zijn deze cocons de geboorteplaats van nieuwe sterren. De rode wolk op deze afbeelding, genomen met het EFOSC2-instrument op de New Technology Telescope van ESO, is een perfect voorbeeld van zo'n stervormingsgebied. De wolk heet RCW 88 en bevindt zich zich op een afstand van ongeveer tienduizend lichtjaar. Hij meet zo'n negen lichtjaar in doorsnee. Deze cocon is niet gemaakt van zijde, zoals die van een rups, maar van gloeiend waterstofgas dat de recent gevormde sterren omringt. De nieuwe sterren worden gevormd uit wolken van dit waterstofgas die bezwijken onder hun eigen zwaartekracht. Sommige van de meer ontwikkelde sterren schijnen al helder genoeg om ze door de waterstofwolk heen te zien stralen. Deze hete, jonge sterren zijn energierijk en zenden grote hoeveelheden ...