Foto van de Week

6 maart 2017: Hoewel het op het patroon van een schelp op het strand lijkt, is deze intrigerende spiraal eigenlijk een astronomisch object. De Atacama Large Millimeter/submillimeter Array (ALMA) heeft deze opmerkelijke opname van een dubbelstersysteem vastgelegd, waarbij twee sterren – LL Pegasi en zijn metgezel – gevangen zitten in een stellaire wals en rond hun gemeenschappelijk zwaartepunt draaien. De oude ster LL Pegasi verliest voortdurend gasachtig materiaal terwijl ze tot een planetaire nevel evolueert. De duidelijke spiraalvorm is de afdruk die ontstaan is door de rond elkaar draaiende sterren in dit gas. De spiraal is enkele lichtjaren breed en tolt met buitengewone regelmaat in het rond. Op basis van de snelheid waarmee het ronddraaiende gas in omvang toeneemt, schatten astronomen dat er elke 800 jaar een nieuwe “laag” verschijnt . Dit neemt ongeveer evenveel tijd in beslag als het voltooien van één omloopbaan rond elkaar. LL Pegasi werd zowat 10 jaar geleden ...

27 februari 2017: Drie decennia geleden ontdekten astronomen één van de helderste supernova’s in meer dan 400 jaar. De sterexplosie SN 1987A gloeide met een kracht van 10 miljoen zonnen gedurende ettelijke maanden na de ontdekking ervan op 23 februari 1987. Gelegen in de Grote Magelhaense Wolk, één van de satellietsterrenstelsels van de Melkweg was SN 1987A de dichtstbijzijnde waargenomen supernova-explosie sinds eeuwen en het werd snel de meest onderzochte supernova ooit. Gedurende de laatste dertig jaar konden astronomen door gedetailleerde vervolgwaarnemingen met telescopen zowel in de ruimte als op de grond de doodsstrijd van een zware ster in ongeëvenaard detail bestuderen, gaande van ster naar supernova tot overblijfsel van een supernova, waardoor ons begrip van deze explosieve gebeurtenissen radicaal verandert. Met zijn buitengewone gevoeligheid op millimeter en submillimeter golflengten onderzoekt de Atacama Large Millimeter/submillimeter Array (ALMA) sinds 2013 aspecten van SN 1987A die voorheen nog niet bestudeerd werden. Astronomen gebruiken ALMA om ...

20 februari 2017: De gebeurtenissen ten tijde van de oerknal waren zo catastrofaal dat ze een onuitwisbare stempel achterlieten op de samenstelling van de kosmos. Tegenwoordig kunnen we deze littekens opsporen door het oudste licht in het heelal te observeren. Aangezien het bijna 14 miljard jaar geleden ontstond, heeft dit licht – dat nu bestaat uit zwakke elektromagnetische straling en bijgevolg de kosmische achtergrondstraling genoemd wordt -- zich nu zodanig uitgebreid dat het zich over de gehele kosmos verspreid heeft en het heelal met detecteerbare fotonen vult. De kosmische achtergrondstraling kan aangewend worden om de kosmos door middel van het Sunyaev-Zel’dovich-effect (SZE) te onderzoeken. Dit effect werd meer dan 30 jaar geleden voor het eerst geobserveerd. De kosmische achtergrondstraling kan hier op aarde waargenomen worden wanneer de elektromagnetische fotonen waaruit de straling is opgebouwd doorheen de ruimte naar ons toe reizen. Op hun weg naar ons toe gaan ze soms door clusters van ...

13 februari 2017: De hemel bevat tal van optische fenomenen waardoor het moeilijk kan zijn om een duidelijk beeld te krijgen van de kosmos. Dit vormt een uitdaging die vaak frustrerend is voor astronomen, maar voor astrofotografen kunnen deze verschijnselen waarlijk een lust voor het oog zijn! Deze prachtige foto toont het centrum van de Melkweg doorkruist door de spookachtige gloed van het zodiakaal licht en vol objecten van stof die wetenschappelijke waarnemingen belemmeren – maar ze zijn zo mooi dat we ons er niet druk om maken. Op deze foto lijkt het centrum van de Melkweg te bestaan uit inktzwart gas. In werkelijkheid zijn de donkere wervelende vlekken gewoon de afwezigheid van zichtbaar licht, omdat reusachtige stofwolken het licht van verder afgelegen sterren verbergt. Maar net zoals stof de illusie van duisternis kan opwekken, kan het ook de illusie van licht geven. Dit is zo bij zodiakaal licht, een diffuse band van ...

6 februari 2017: Meer dan 75 miljoen lichtjaar van ons verwijderd in het sterrenbeeld Virgo (Maagd) ligt NGC 4981 – een spiraalsterrenstelsel met een nogal explosief verleden. NGC 4981 werd op 17 april 1784 door William Herschel ontdekt, en vervolgens gecatalogiseerd in de New General Catalogue van John Dreyer. Op 23 april 1968, meer dan een eeuw later, haalde het sterrenstelsel opnieuw de krantenkoppen toen in het sterrenstelsel een supernova van het type Ia — een sterexplosie in een dubbelstersysteem — plaatsvond: SN 1968I. SN 1968I was echter niet de enige supernova in dit sterrenstelsel. Decennia later leidde het instorten van de kern van een zware ster tot supernova SN 2007c. Dit spectaculaire beeld van NGC 4981 werd vastgelegd door FORS (FOcal Reducer and low dispersion Spectrograph in zichtbaar licht en in het nabij-ultravioletbereik) van ESO’s Very Large Telescope (VLT). FORS is het Zwitserse zakmes onder de ESO-instrumenten – het kan veel verschillende ...

30 januari 2017: Deze foto toont de 3,6-meter telescoop van ESO, gelegen op de sterrenwacht La Silla in Chili. De nachtelijke hemel erboven wordt overheerst door de maan die zo helder schijnt dat ze de hemel blauw kleurt! Wat echter het meeste opvalt op deze afbeelding is de rode rots op de voorgrond. Deze is gemarkeerd met prehistorische rotstekeningen — handtekeningen uit het verleden van de regio. Rond La Silla kun je verscheidene van dergelijke gravures vinden, maar deze bijzondere rots maakt deel uit van de waardevolste site in het gebied. In 1990 werd een volledig fotografisch en topografisch onderzoek van deze gravures uitgevoerd. De ingekerfde rotsen stellen overwegend taferelen voor over mensen en dieren, alsook mysterieuze geometrische figuren. Aangenomen wordt dat deze rotstekeningen afkomstig zijn van het El Molle-complex — de eerste beschaving in het noorden van Chili. Geologen zijn van mening dat er tijdens het eerste millennium van onze jaartelling veel ...

23 januari 2017: Hier zien we de maan boven de serene Residencia op ESO-sterrenwacht Paranal. Naast de maan is ook Venus, de morgenster, zichtbaar aan de hemel. Ook een reeks ESO-telescopen, nu rustig na een nachtje observeren, kunnen in de verte waargenomen worden. Hoewel te klein om op deze foto te kunnen onderscheiden heeft Venus verschillende fasen gelijkaardig aan die van de maan. Venus is vanaf de aarde te zien als een schijf wanneer deze rond de achterzijde van de zon kruipt – de zonnestralen raken de kant van Venus die naar de aarde toe gericht is en het beeld ervan wordt naar ons teruggekaatst. De sikkelvormige fase treedt op wanneer Venus van achter de zon vandaan komt en zich in het gedeelte van haar omloopbaan bevindt dat tussen de aarde en de zon ligt. Gezien vanaf de aarde wordt geleidelijk minder van het oppervlak rechtstreeks verlicht. Terwijl Venus haar omloop rond de ...

16 januari 2017: Laat je niet voor de gek houden! Dit is niet een futuristische nieuwe Marsrover. Alhoewel, het ruige terrein van de Chileense Atacama woestijn kan zo doorgaan voor Mars. Nee, dit 20 meter lange, 10 meter brede en met 28 wielen uitgeruste voertuig is de ALMA transporter Otto. Het voertuig baadt in de schoonheid van de Melkweg. Deze monstermachine is gebouwd in Duitsland. Het voertuig is speciaal gemaakt om de ALMA antennas van de Operations Support Facility op 2900 meter hoogte te vervoeren naar het Chajnantor Plateau op 5000 meter hoog. Ook kan het voertuig de antennes op het Plateau verplaatsen naar de verschillende posities. Otto weegt 130 ton en haalt 12 kilometer per uur. Maar snelheid is geen prioriteit. Veiligheid en precisie staan voorop. Het gele beest kan de 66 antennes van ALMA op een paar millimeter nauwkeurig plaatsen. Dat maakt ALMA zo krachtig. Je kunt Otto in actie zien ...

9 januari 2017: Het ESO-sterrenkundekamp van 2016 verkende het thema “Het zichtbare en verborgen universum”. ESO en het Science Outreach Network werkten samen met Sterrenlab, een organisator van evenementen op gebied van wetenschappelijk onderwijs, en het Astronomical Observatory of the Autonomous Region of the Aosta Valley (OAVdA) om dit vierde sterrenkundekamp van ESO over het heelal in multigolflengten te organiseren. Het kamp vond plaats van 26 december 2016 tot 1 januari 2017 in de Aostavallei in Italië. Gedurende deze week luisterden de deelnemers – jongeren tussen 16 en 18 jaar uit verschillende ESO-lidstaten – naar lezingen, voerden doe-activiteiten uit en zelfs nachtelijke observaties met de telescopen en instrumenten van de sterrenwacht. Sociale activiteiten, wintersport en uitstappen droegen ertoe bij dat het kamp een onvergetelijke ervaring was voor de deelnemers. Enkele hoogtepunten van het programma dit jaar waren: het gebruik van een spectrograaf, lezingen van astronomen van ESO en een uitstap naar de Matterhorn.

2 januari 2017: De hemel boven de Chileense Andes is nooit saai – zelfs niet wanneer een soufflé, kudde, regenvlaag of wolkendek een zeldzaam bezoekje brengen! Deze foto van de Chajnantor-hoogvlakte, 5000 meter boven zeeniveau en thuisbasis van de 66 antennes waaruit de ALMA-sterrenwacht bestaat, toont een hevige wind en zware bewolking bij zonsondergang met een verbazingwekkend dramatisch en vurig tafereel als gevolg. ALMA is de Atacama Large Millimeter/submillimeter Array, een uiterst geavanceerde sterrenwacht die een heel andere soort wolken bestudeert dan deze die hier vastgelegd zijn. Astronomen maken gebruik van ALMA om moleculaire wolken te bestuderen, enorme opeenstapelingen van gas en stof met temperaturen die enkel een paar tienden van een graad boven het absolute nulpunt liggen. Vaak zijn deze stervormingsgebieden donker en niet te zien in zichtbaar licht, maar schijnen ze helder in het millimeter- en submillimetergedeelte van het spectrum. Dit moment werd in beeld gebracht door ESO-fotoambassadeur Babak Tafreshi terwijl ...

26 december 2016: Ons zonnestelsel werd gevormd uit een enorme, oeroude wolk van gas en stof. Uit de overgrote meerderheid van die wolk ontstond de zon, terwijl de overblijvende schijf van roterend materiaal tenslotte samensmolt tot de ons bekende planeten in een baan rond de zon, en die tot de dag van vandaag bestaan. Astronomen zien gelijkaardige processen rond andere sterren in de kosmos. Deze prachtige foto van de week toont een schijf van roterend, overgebleven materiaal rond de jonge ster HD 163296. Door gebruik te maken van de observatiekracht van de Atacama Large Millimeter/submillimeter Array (ALMA) in Chili, zijn astronomen in staat om specifieke kenmerken in de schijf waar te nemen, waaronder concentrische ringen van materiaal rond de centrale ster. Ze konden ALMA ook gebruiken voor het verkrijgen van metingen met een hoge resolutie van de bestanddelen van het gas en stof in de schijf. Met deze gegevens konden ze belangrijke details ...

19 december 2016: Namens iedereen bij de Europese Zuidelijke Sterrenwacht wensen we u fijne feestdagen, een goede start van het nieuwe jaar en een vruchtbaar 2017! Links: Nieuwjaarswens

12 december 2016: Deze prachtige luchtfoto toont de heuvels en bergen die de ESO-sterrenwacht Paranal in Chili omringen. Van bovenaf gezien verdwijnen de scherpe, rotsachtige details van het dorre landschap om plaats te maken voor een textuur die meer op zacht golvende stof lijkt. Het groepje gebouwen in de rechter bovenhelft van de foto bevat zowel het basiskamp van de sterrenwacht als de Residencia, waar het personeel en de bezoekers van Paranal beschutting kunnen zoeken tegen de barre omstandigheden van de woestijn. De alleenstaande gebouwen aan de linkerzijde van het hoofdcomplex van de sterrenwacht huisvesten de VISTA-surveytelescoop. Deze opname werd genomen door Gerhard Hüdepohl, een van ESO's fotoambassadeurs. Hij werkt voor ESO als ingenieur elektronica en woont sinds 1997 in Chili, waar hij werkzaam is bij de Very Large Telescope op Cerro Paranal.

5 december 2016: De grootste sterrenstelsels in het heelal herbergen superzware zwarte gaten in het centrum. Deze waarlijk kolossale zwarte gaten eten omringend materiaal in een verbazingwekkend tempo op, waarbij ze een enorme hoeveelheid straling uitstoten en als enkele van de helderste objecten in het bekende universum schitteren! Ondanks hun ongelofelijke afstand tot de aarde stralen de gebieden die deze zwarte gaten omringen zo helder dat ze lijken op sterren uit ons eigen sterrenstelsel de Melkweg. Enkele van deze objecten, bekend als quasi-stellaire objecten of kortweg quasars, zijn handige hulpmiddelen om de kosmos beter te leren begrijpen. Doordat ze zo ver van ons vandaan liggen, bevindt er zich veel ruimte tussen onze telescopen en een beoogde quasar. Deze ruimte is niet leeg; ze is gevuld met intergalactisch medium, dat meestal bestaat uit gaswolken – vooral waterstof en helium, maar eveneens met een zweem van andere elementen – die het licht van verder afgelegen ...

28 november 2016: De vermaarde droge Atacama-woestijn lijkt een vreemde plek voor de maan om een duik te nemen – maar op deze fascinerende afbeelding, genomen door ESO-fotoambassadeur Petr Horálek, lijkt het net alsof ze dat doet! Aanvankelijk hoog aan de hemel daalt de sikkelvormige maan traag door de heldere Chileense hemel voordat ze het dikste gedeelte van de atmosfeer net boven de horizon raakt. Het was hier dat een zeldzaam schouwspel begon, zei Horálek. De dunne strook van de maan werd optisch vervormd tot een “bizarre, slangachtige vorm” toen het licht ervan doorheen lagen met een verschillende luchtdensiteit ging. Dit werd veroorzaakt door een verschillende druk, temperatuur en vochtigheid. De maan verloor haar vloeiende gebogen vorm en verscheen in de plaats daarvan als een golvende en kronkelende zigzag – “alsof ze aan het zwemmen is”. Het effect van de dicht bij elkaar liggende lagen in de atmosfeer had tot gevolg dat het ...

21 november 2016: Als de zon ondergaat op La Silla kunnen de personeelsleden van de sterrenwacht beginnen met datgene waar ze het best in zijn — de nachtelijke hemel observeren en onderzoeken! La Silla was de eerste sterrenwacht van ESO en blijft een van de productiefste observatoria ter wereld. Deze foto legt de laatste paar stralen zonlicht vast, wat een opvallende mengeling van oranje, rood en geel oplevert dicht bij de horizon. Meer prominent zijn echter de heldere sterrensporen die gebogen lijnen vormen door de hemel. Elk van deze sporen ontstaat door de beweging van een individuele ster die met een lange belichtingstijd gefotografeerd is. Tijdens het rijden vormen de achterlichten van voertuigen ook lichtsporen en verlichten zo het wegennetwerk doorheen de regio. Deze opname werd gemaakt door ESO-fotoambassadeur Roger Wesson. Om zowel het schemerlicht als de groeiende sterrensporen in een en hetzelfde beeld te tonen, combineerde Wesson 763 verschillende belichtingen van 20 ...

14 november 2016: De Atacama Large Millimeter/submillimeter Array (ALMA) bevindt zich hoog op de Chajnantor-hoogvlakte in Chili. De bouwwerken van ALMA gingen in 2008 van start en de eerste opname gebeurde in 2011. Tot nu toe moesten de astronomen, ingenieurs en technici die op de site werken in tijdelijke containers wonen die in het basiskamp stonden. Ze zullen blij zijn te vernemen dat aan deze situatie weldra een einde komt, aangezien de bouwwerken van de nieuwe ALMA-Residencia het eindstadium bereiken. Toen al de antennes met succes op de hoogvlakte geïnstalleerd waren, begonnen in het begin van 2015 de werkzaamheden voor de Residencia. Gelegen bij de Operations Support Facility (OSF) op 3.000 meter hoogte, ligt het ongeveer 30 kilometer van ALMA vandaan en meer dan 2.000 meter lager. De ALMA-site is gevestigd in het Andesgebergte op 5.000 meter hoogte. Het OSF, waar alle wetenschappelijke activiteiten gecoördineerd worden, de dagelijkse werkzaamheden geschieden en dat als ...

7 november 2016: Astronomen spenderen hun tijd met in de ruimte te staren — en af en toe lijkt het heelal terug te turen! Deze afbeelding samengesteld met gegevens van de Atacama Large Millimeter/submillimeter Array (ALMA) en de NASA/ESA Hubble Space Telescope toont een zeldzaam kosmisch schouwspel: twee interactieve sterrenstelsels die de structuur van een oog hebben aangenomen. Zoals de naam al suggereert, creëren sommige schampende botsingen tussen sterrenstelsels vormen die op het menselijk oog lijken. Hoewel dit soort botsingen tussen sterrenstelsels niet ongewoon zijn, werden slechts een aantal sterrenstelsels met een oogvormige structuur waargenomen. De geringe hoeveelheid van deze objecten is waarschijnlijk te wijten aan hun zeer vluchtige aard — oogstructuren zoals deze bestaan meestal slechts enkele tienduizenden jaren, wat in een galactisch leven slechts een oogwenk is. Deze twee sterrenstelsels dragen de naam IC 2163 (links) en NGC 2207 (rechts) — IC 2163 vertoont de oogstructuur op deze foto. Het duo ...

31 oktober 2016: Voor het eerst hebben astronomen een schijf van stof en ander materiaal waargenomen rond een jonge ster die bezig is te fragmenteren tot een meervoudig stersysteem. Deze afbeelding kwam tot stand door nieuwe waarnemingen van de Atacama Large Millimeter/submillimeter Array (ALMA) in Chili en onthult het proces in actie. Sterren worden gevormd in wolken van gas en stof wanneer het flinterdunne materiaal in de wolken door de zwaartekracht inklapt tot compactere kernen die op hun beurt nog meer materiaal naar zich toe trekken. Het invallende materiaal vormt een roterende schijf rond de jonge ster en wordt langzaam verteerd. Uiteindelijk verzamelt de jonge ster voldoende massa om de nodige temperatuur en druk in het centrum te creëren om een kernfusie teweeg te brengen. Sterren die geen metgezel hebben — zoals de zon — zijn niet zo gebruikelijk als aanvankelijk gedacht werd. Eigenlijk heeft bijna de helft van de sterren in ons ...

24 oktober 2016: Op 22 oktober 2016 opende het hoofdkwartier van ESO in Garching in Duitsland zijn deuren voor het publiek. Samen met andere instellingen van de campus wetenschappen in Garching nodigde ESO de bezoekers uit om zelf het werk van 's werelds meest toonaangevende astronomische organisatie op vaste grond te ervaren. Voordat de deuren om 11.00 u geopend werden, stonden de mensen reeds buiten te wachten, popelend om al de verschillende activiteiten die aangeboden werden te beleven. In totaal namen zo'n 4.300 mensen de kans om hun vragen door ervaren astronomen te laten beantwoorden; live-experimenten te zien (zoals op deze foto waar medewerker van ESO Andreas Jost het leuke van elektronica deelt met de bezoekers); begeleide rondleidingen door het hoofdkwartier bij te wonen; naar gesprekken te luisteren over huidig astronomisch onderzoek; hun eigen komeet te maken; en zelfs om deel te nemen aan live-interviews met astronomen in de Chileense Atacama-woestijn. Indien je ...