Foto van de Week

24 juli 2017: Ongeveer 95 miljoen lichtjaar verwijderd, in het zuidelijke sterrenbeeld Octans (Octant), ligt NGC 7098 – een intrigerend spiraalsterrenstelsel waarbij een aantal kenmerken in tweevoud te zien zijn. Het eerste is een duo van duidelijke, ringachtige structuren die de nevelige kern van het sterrenstelsel omringen. Dit zijn de spiraalarmen van NGC 7098 die zich rond de lichtgevende kern van het sterrenstelsel gestrengeld hebben. Dit centrale gedeelte huisvest nog een tweede dubbel kenmerk : een dubbele balk. NGC 7098 heeft ook structuren ontwikkeld die men ansae (Lat.: handvaten) noemt. Dit zijn de kleine, heldere vegen aan de beide uiteinden van het centrale gedeelte. Ansae zijn gebieden met een hoge sterdichtheid – Ze zijn over het algemeen lus-, lijn- of cirkelvormig en zijn te vinden aan de rand van planetaire ringenstelsels, in nevelwolken en, zoals hier bij NGC 7098, in delen van sterrenstelsels die tot aan de rand toe gevuld zijn met sterren. ...

17 juli 2017: De objecten die astronomen bruine dwergen noemen, zitten ergens tussen de definitie van een planeet en een ster. Het zijn gasbollen met een grotere massa dan een planeet, maar met te weinig massa om een stabiele fusie van waterstofkernen te genereren. Aangezien ze bijna geen zichtbaar licht uitstralen, werden ze pas in 1995 ontdekt en tot op de dag van vandaag bevinden de meeste gekende bruine dwergen zich binnen een afstand van 1500 lichtjaar van ons vandaan. Tegenwoordig hebben astronomen met behulp van NACO, een infraroodcamera met adaptieve optiek bevestigd op ESO’s Very Large Telescope, de sterrenhoop RCW 38 in het sterrenbeeld Vela (Zeilen) geobserveerd, ongeveer 5500 lichtjaar van de aarde verwijderd. Deze foto van de week toont het centrale gedeelte van RCW 38; de vergrotingen aan de zijkanten laten een verzameling mogelijke kandidaten bruine dwergen zien die in de sterrenhoop gedetecteerd werden. De wetenschappers ontdekten half zo veel bruine ...

10 juli 2017: Orion (Jager) met zijn bekende gordel en zwaard is een van de best herkenbare sterrenbeelden aan de nachtelijke hemel en op deze foto te zien boven de sluimerende Zweedse submillimetertelescoop (SEST) op de ESO-sterrenwacht La Silla in Chili. Deze mythische verzameling sterren ligt aan de hemelequator, waardoor het sterrenbeeld zowel in het noordelijk als in het zuidelijk halfrond zichtbaar is. In Orion zelf zijn de karakteristieke blauwe en roze tinten van de Orionnevel te zien, net boven de drie sterren die de Gordel van Orion vormen. Honderden nieuwe sterren worden in het hart van deze stellaire kraamkamer gesmeed. Telescopen observeerden talloze sterren in cocons van gas en stof gewikkeld – sluiers die in protoplanetaire schijven zullen transformeren naarmate de onstuimige jongelingen ouder worden. Op deze opname is ook de rode kleur van Betelgeuze en Aldebaran duidelijk merkbaar. Beide reuzensterren behoren respectievelijk tot de sterrenbeelden Orion en Taurus (Stier). Deze sterren ...

3 juli 2017: Deze foto is genomen op de noordpunt van Salar de Atacama, de grootste zoutvlakte van Chili. De vlakte ligt dicht bij de stad San Pedro de Atacama. Die stad is populair bij Chileense toeristen en bij internationale bezoekers. De zoutvlakte heeft twee zoetwaterlagunes die dicht bij elkaar liggen: de Ojos de Salar (vrij vertaald: de ogen van de zoutpan). Overdag wordt de vlakte bezocht door toeristen die op excursie zijn vanuit San Pedro de Atacama. Op de foto is een van de met water gevulde holtes zichtbaar in het midden van het dorre landschap tijdens de schemering. Het water reflecteert perfect de lucht die overgaat van dag naar nacht. Terwijl de wolken aan de rechterkant nog oranje zijn door de ondergaande zon, zijn aan de linkerkant al enkele sterren zichtbaar. Dit gebied is niet ver van het Chajnantor Plateau, de hoogvlakte op 5.000 meter boven zeeniveau waar de Atacama Large ...

26 juni 2017: Deze oranje vlek is de nabijgelegen ster Betelgeuze, gezien met de Atacama Large Millimeter/submillimeter Array (ALMA). ALMA observeerde voor het eerst het oppervlak van een ster en dit resulteerde in een opname van Betelgeuze in de hoogst mogelijke resolutie die er bestaat. Betelgeuze is een van de grootste momenteel bekende sterren -- met een straal die ongeveer 1400 keer groter is dan die van de zon in het millimeterbereik. Zowat 600 lichtjaar van ons verwijderd in het sterrenbeeld Orion (Jager) brandt de rode superreus zeer fel, waardoor de ster slechts een korte levensverwachting heeft. De ster is ongeveer acht miljoen jaar oud, maar staat reeds op het punt om een supernova te worden. Wanneer dit gebeurt, zal de explosie als gevolg daarvan vanop de aarde te zien zijn, zelfs op klaarlichte dag. De ster werd op veel andere golflengten waargenomen, voornamelijk in zichtbaar, infrarood en ultraviolet licht. Met behulp van ...

19 juni 2017: Het gebied tussen Mars en Jupiter krioelt van de rotsachtige objecten genaamd planetoïden. Naar schatting bevat deze planetoïdengordel miljoenen kleine rotsblokken en 1,1 tot 1,9 miljoen grotere exemplaren die een diameter hebben van meer dan een kilometer. Vaak vallen kleinere fragmenten van deze hemellichamen als meteorieten op de aarde. Interessant weetje: 34% van alle meteorieten gevonden op aarde behoren tot één bepaald type: H-chondrieten. Verondersteld wordt dat deze afkomstig zijn van een gemeenschappelijke ouder – een mogelijke kandidaat is de planetoïde 6 Hebe die hier op de foto te zien is. Ongeveer 186 kilometer in diameter en genoemd naar de Griekse godin van de jeugd was 6 Hebe de zesde planetoïde die ooit ontdekt werd. Deze opnamen werden gemaakt tijdens een studie van de miniwereld met het SPHERE-instrument op de Very Large Telescope van ESO die de veronderstelling dat 6 Hebe de oorsprong is van H-chondrieten onderzoekt. Uit observaties reconstrueerden ...

12 juni 2017: Deze foto van de week toont de Boemerangnevel, een protoplanetaire nevel, gezien door de Atacama Large Millimeter/submillimeter Array (ALMA). De paarse structuur op de achtergrond, zoals in zichtbaar licht te zien is met de NASA/ESA Hubble Space Telescope, vertoont een klassieke dubbellobbige vorm met een heel smal centraal gedeelte. ALMA’s vermogen om koud moleculair gas waar te nemen onthult in oranje kleuren de langwerpigere vorm van de nevel. Sinds 2003 is de nevel, gelegen op ongeveer 5000 lichtjaar van de aarde, het koudste van de tot nu toe bekende objecten in het heelal. Vermoedelijk ontstond de nevel uit het omhullende materiaal van een ster in haar latere levensstadia waarbij een kleinere metgezel verzwolgen werd. Mogelijk is dit de oorzaak van de ultrakoude materiestromen die door het licht van de stervende ster in het midden opgloeien. ALMA observeerde eveneens de centrale stofschijf van de nevel en de wegvloeiende materiestromen die een ...

5 juni 2017: Astronomen die gebruik maken van de ESO-sterrenwacht mogen tegenwoordig dan wel een gewone verschijning zijn in de Chileense Atacama-woestijn, maar ze waren geenszins de eerste mensen die de regio een thuis noemden. Hoewel de woestijn de dag van vandaag droog en onherbergzaam is, viel er lang geleden meer neerslag en was er een veel grotere verscheidenheid aan flora. Ze bood onderdak aan diverse menselijke beschavingen, zoals de El Molle-beschaving (700-800 n.Chr.), de Las Ánimas (800-1200 n.Chr.) en de Diaguita (1200 n.Chr. tot midden 15de eeuw). Na de veroveringen door de Inca’s uit Peru werd de plaatselijke cultuur een mengeling met zowel Inca- als Diaguita-invloeden. Dit duurde tot het destructieve begin van de Spaanse verovering in de jaren 1530, die een einde maakte aan de inheemse bewoning van de Atacama. Tekenen van dit verleden zijn in heel het gebied rondom de sterrenwacht La Silla terug te vinden. Talrijke stenen, vermoedelijk overblijfselen ...

29 mei 2017: Net als schildwachten die het hart van ons sterrenstelsel bewaken, rijzen de 3,6-meter telescoop van ESO en de Coudé-hulptelescoop de hoogte in op deze prachtige ultra HD-foto van de sterrenwacht La Silla, gelegen aan de zuidelijke rand van de Chileense Atacama-woestijn. Sinds zijn inwerkingstelling in 1976 heeft de 3,6-meter telescoop van ESO diverse upgrades ondergaan, waaronder de installatie van een nieuwe secundaire spiegel waardoor de telescoop in staat was om net zo efficiënt en productief als voorheen te blijven. Sedert 2008 herbergt de telescoop de HARPS-spectrograaf, de nauwkeurigste exoplaneetjager ter wereld. HARPS (High Accuracy Radial Velocity Planet Searcher) is tot nu toe de succesvolste ontdekker van kleine exoplaneten. De 1,4-meter Coudé-hulptelescoop die nu buiten werking is gesteld, bevindt zich in de kleinere koepel rechts van de 3,6-meter telescoop. Toen de telescoop nog in werking was, voorzag hij de 3,6-meter Coudé Echelle Spectrometer van informatie via een lichttunnel die, zoals je ...

22 mei 2017: Fomalhaut is een van de helderste sterren aan de hemel. De ster ligt relatief dicht bij ons, op ongeveer 25 lichtjaar van ons vandaag, en kan als een heel heldere ster in het sterrenbeeld Piscus Austrinus (de Zuidervis) waargenomen worden. Deze opname van de Atacama Large Millimeter/submillimeter Array (ALMA) toont Fomalhaut (in het midden) omgeven door een ring van stoffig puin – het is voor het eerst dat dit schouwspel in zo een hoge resolutie en met een dergelijke mate van precisie op millimetergolflengte op beeld is vastgelegd. De schijf van Fomalhaut bestaat uit een mengeling van kosmisch stof en gas van kometen in het stelsel van Fomalhaut (exokometen), vrijgekomen toen de exokometen rakelings voorbij scheerden en tegen elkaar aan botsten. Deze turbulente omgeving lijkt op een vroege periode in ons eigen zonnestelsel, bekend als het ‘late zware bombardement’ dat ongeveer vier miljard jaar geleden plaatsvond. Tijdens dit tijdperk werd ...

15 mei 2017: Deze fascinerende foto ziet er misschien als een verzameling verfklodders uit, maar eigenlijk is het een opname in hoge resolutie van een pasgeboren ster omhuld door stof. Amper 1300 lichtjaar van ons vandaan bevindt zich in de Orionnevel de opmerkelijk jonge ster HH212. De gemiddelde levensduur van een lichte ster zoals deze bedraagt ongeveer 100 miljard jaar, maar deze ster is slechts 40.000 jaar oud – echt nog een baby in kosmische termen. In stervormingsgebieden woedt er in de kern van de reusachtige moleculaire wolken een voortdurende strijd; zwaartekracht versus de druk van gas en stof. Indien de zwaartekracht wint, zal het gas en het stof instorten tot een hete, compacte kern die uiteindelijk vlam vat en ontstaat er een protoster. Het overgebleven gas en stof vormen een draaiende schijf rond deze babyster en in veel stersystemen smelt dit uiteindelijk samen en worden planeten gevormd. Dergelijke piepjonge, protostellaire schijven zijn ...

8 mei 2017: In het buitenaardse landschap van de barre Atacama zien de antennes van de Large Millimeter/submillimeter Array (ALMA), badend in een neongroen licht, er bijna bovenaards uit op deze foto van de week. Dit licht is eigenlijk een ingebouwde functie van ALMA, geen bewijs van buitenaardse activiteit! De antennes hebben een groen knipperlicht dat periodiek knippert terwijl de antennes in werking zijn en verstoort de waarnemingen op radiogolflengten niet. Dit licht is normaal gezien niet zo goed te zien — deze foto werd vastgelegd met een belichtingstijd van 10 seconden toen er een groen licht verscheen, waardoor het over de hele afbeelding verspreid werd en zo een schril contrast creëert tussen het neongroen van de antennes en het donkerblauw van de nachtelijke hemel. Gekartelde ijsformaties, bekend als penitentes, zijn op de voorgrond te zien. Deze worden op grote hoogte gevormd, waar de lage luchtdruk en koude temperatuur een ongewone cyclus van ...

1 mei 2017: Veel foto’s van de week van ESO vertonen verafgelegen kosmische objecten – een mysterieuze mengelmoes van sterren, gas, stof en nog veel meer die zich miljoenen lichtjaren bij ons vandaag bevinden. Dit panorama echter toont een ietwat tastbaardere, maar daarom niet minder glorieuze schoonheid – onze thuisplaneet de aarde. De hemel, op beeld vastgelegd toen de zon net achter een horizon van wolken glipt, vertoont zo’n kleurenpracht in nuances van helder oranje dat het woestijnlandschap bijna buitenaards lijkt. Het is inderdaad zo dat de Chileense Atacama-woestijn eerder al gebruikt werd door filmploegen die een Marsachtig landschap zoeken! Dit buitenaardse uitzicht is te wijten aan het uitzonderlijk dorre klimaat en het feit dat de site helemaal afgelegen ligt. Door het gebrek aan luchtvochtigheid en regen, alsook door de lichtpollutie ontstaat een stoffig, rotsachtig landschap met een van de spectaculairste heldere hemels op aarde. Deze opname werd gemaakt door Simon Lowery van ...

24 april 2017: Op deze verbluffende, panoramische opname toont de nachtelijke hemel boven ESO’s Very Large Telescope (VLT) onze kosmische buurt in al zijn glorie. De VLT is gelegen op 2635 meter boven zeeniveau op de sterrenwacht Paranal in het noorden van Chili. Deze afbeelding illustreert het belang en de voordelen om telescopen op zo afgelegen plekken te installeren! Iedereen die de lange reis naar de site maakt – waaronder ESO-fotoambassadeur Petr Horálek, die dit tafereel vastlegde – wordt beloond met een echt spectaculair uitzicht. Aan de rechterzijde, achter de lijn met de vier 8,2-meter unittelescopen die samen de VLT vormen, zien we airglow met vage rode en groene tinten die de hemel boven de horizon verlichten. Bovendien verlicht ook zodiakaal licht de hemel. Dit diffuus licht wordt teweeggebracht door microscopische stofdeeltjes in de ruimte die het licht over het zonnestelsel verstrooien. Hoewel deze verschijnselen prachtig zijn, is het meest opvallende element op ...

17 april 2017: Jupiters Grote Rode Vlek, zo groot dat het verschillende exemplaren van de aarde zou kunnen verzwelgen, is een gigantische storm die reeds eeuwenlang raast met winden van meer dan 600 kilometer per uur. Maar er is een rivaal: astronomen ontdekten dat Jupiter een tweede grote vlek heeft, ditmaal een koude. In de poolgebieden van de planeet ontdekten astronomen een donkere vlek in de bovenste atmosfeer die ongeveer 200 °C koeler is dan zijn omgeving. Treffend aangeduid met de naam “Grote Koude Vlek” is dit intrigerende fenomeen qua grootte vergelijkbaar met de Grote Rode Vlek – 24.000 km breed en 12.000 km lang. Maar uit gegevens, verzameld gedurende een periode van 15 jaar, blijkt dat de Grote Koude Vlek veel vluchtiger is dan zijn langzaam veranderende neefje. De Grote Koude Vlek verandert gedurende dagen en weken plotseling van vorm en grootte, maar verdwijnt nooit, en blijft ook steeds ongeveer op dezelfde ...

10 april 2017: De hemel boven de ESO-sterrenwacht Paranal lijkt op deze foto van de week op olie die op het water drijft, doordat groene, gele en blauwe tinten zich vermengen tot een hemellandschap dat alle kleuren van de regenboog vertoont. Het rotsachtige, dorre landschap eronder roept het beeld op van een buitenaardse wereld en vormt een perfecte aanvulling op het glinsterende, kosmische schouwspel dat zich erboven afspeelt. We zien ons mooie, eigen sterrenstelsel de Melkweg die zich in een boog over de Chileense nachtelijke hemel uitstrekt en de met ontzag vervulde waarnemer aan de linkerzijde omlijst. Het licht van miljarden sterren vormt samen de gloed van de Melkweg met enorme stofwolken die hier en daar het licht blokkeren waardoor we een donker en gevlekt patroon te zien krijgen. Een natuurlijk verschijnsel, bekend als airglow, zorgt voor stroken groen en oranje licht dat van de horizon vandaan lijkt te komen. Aan de rechterkant ...

3 april 2017: Deze afbeelding stelt de stofschijf voor die de jonge, geïsoleerde ster HD 169142 omringt. De Atacama Large Millimeter/submillimeter Array (ALMA) legde deze schijf in hoge resolutie op beeld vast door de zwakke signalen op te vangen van de millimetergrote stofdeeltjes waaruit de schijf bestaat. De heldere ringen zijn eigenlijk dikke stofbanden, gescheiden door gaten. Optimaal uitgerust om het koude gas en stof van systemen zoals HD 169142 te bestuderen, heeft ALMA’s scherpe blik de structuur van veel jonge zonnestelsels met gelijkaardige uithollingen en gaten onthuld. Een hele reeks theorieën – zoals turbulentie veroorzaakt door magnetorotationele instabiliteit, of het samensmelten van stofdeeltjes -- werden geformuleerd om dit te verklaren, maar de meest plausibele verklaring is dat deze onmiskenbare gaten uitgehouwen werden door reusachtige planeten-in-wording. Tijdens de vorming van zonnestelsels smelten gas en stof samen tot planeten. Deze planeten maken vervolgens effectief grote schoonmaak in hun omloopbaan, waarbij ze gas en stof ...

27 maart 2017: ESO's Very Large Telescope (VLT) lijkt op deze foto meer op een heel kleine telescoop! Vanuit dit perspectief is het moeilijk om de silhouetten van de vier 8,2-meter unittelescopen van de VLT, die op de top staan van Cerro Paranal in de Chileense Atacamawoestijn, te onderscheiden. De locatie van de VLT werd heel zorgvuldig gekozen. Het is van vitaal belang voor de site om zo droog mogelijk te zijn, aangezien waterdamp infraroodlicht kan absorberen en waarnemingen kan verstoren. Om de effecten van de aardatmosfeer zoveel mogelijk te verminderen, staat de VLT 2600 meter boven de zeespiegel, wat de hoeveelheid atmosfeer tussen de telescoop en de sterren minimaliseert. Door de afgelegen locatie slaagt Paranal erin om meestal ongestoord en donker te zijn. Zelfs de kronkelende wegen die door de Atacamawoestijn naar het observatorium leiden, worden schaars verlicht om onnodige lichtvervuiling te voorkomen. Op deze opname snijdt een spoor van sterren dwars ...

20 maart 2017: Deze afbeelding, gemaakt met de Atacama Large Millimeter/submillimeter Array (ALMA) in Chili, toont gloeiend stof in de protosterrenhoop NGC 6334I. Bij het bestuderen van deze stervormingswolk in de Kattenpootnevel (NGC 6334) met zowel ALMA als de Submillimeter Array (SMA) in Hawaï konden astronomen zien dat er iets gebeurd was dat een stellaire kinderkamer binnen een verrassend korte tijdsperiode volledig verandert. Bekend is dat jonge sterren in protosterrenhopen gevormd worden wanneer gaswolken zo compact worden dat ze onder hun eigen zwaartekracht beginnen in te storten. Na verloop van tijd worden er schijven van stof en gas rond deze ontluikende sterren gevormd waardoor er materiaal naar hun oppervlak stroomt dat hen doet groeien. Deze nieuwe opname van ALMA toont een zware protoster die diep binnenin deze stellaire kinderkamer vol stof genesteld is. De ster-in-wording ondergaat een intense groeispurt, waarschijnlijk veroorzaakt door een lawine van gas die op haar oppervlak terechtkwam. Dit nieuwe ...

13 maart 2017: Met hun spectaculaire, gloeiende armen lijken indrukwekkende spiraalsterrenstelsels alle aandacht te krijgen, maar NGC 6822, een onregelmatig balkvormig dwergstelsel, toont aan dat regelmatige spiraalstelsels geen monopolie op galactische schoonheid bezitten. NGC 6822, ook wel Barnardstelsel genoemd, ligt in het sterrenbeeld Boogschutter net 1,6 miljoen lichtjaar van ons vandaan en is rijk aan stervormingsgebieden. Deze nieuwe afbeelding is een samenstelling van oudere observaties gemaakt met de Wide Field Imager bevestigd aan de 2,2-meter telescoop van MPG/ESO op de sterrenwacht La Silla en nieuwe gegevens verzameld door de Atacama Large Millimeter/submillimeter Array (ALMA). De met ALMA waargenomen gebieden zijn op de opname heel goed te zien en kun je hier in detail bekijken. De observaties met behulp van ALMA laten de structuur van stervormingswolken in ongekend hoge resolutie zien. Uit waarnemingen in ons eigen sterrenstelsel is gebleken dat sterren gevormd worden in de compacte kernen van reusachtige wolken van waterstofgas, de enige ...